W drugiej połowie lat 90. ubiegłego wieku przy Przemyskim Towarzystwie Kulturalnym uruchomiono różne inicjatywy zachęcające uczestników do większego zainteresowania się życiem publicznym na poziomie krajowym i lokalnym, rządowym i samorządowym. Był to w polskiej polityce czas dużych zmian. W 1992 r., po upadku rządu Jana Olszewskiego (odwołanego wspólnie głosami SLD, ZSL, KPN, KLD, UD) premierem została Hanna Suchocka z UW, rok później, po wyborach parlamentarnych do władzy wrócili komuniści, a w 1995 roku prezydentem Polski został Aleksander Kwaśniewski.
W tych latach przeprowadzono też kilka ważnych referendów, m.in. uwłaszczeniowe, zaś w parlamencie trwały boje między połączonym obozem postkomunistów i tzw. lewicy solidarnościowej a siłami niepodległościowymi, o kształt polskiej konstytucji. Brak skutecznej komunikacji (szybkiego przepływu informacji) w całym kraju powodował, że wiadomości o zmianach polskiej sceny politycznej w stolicy i w innych dużych miastach, docierały na prowincję z dużym opóźnieniem. A właśnie tam szczególnie zmagano się z brakiem aktywności obywateli i zaangażowania się w życie polityczne. Czasy komitetów obywatelskich, które rzeczywiście zgromadziły znaczne grupy ideowych ochotników kończyły się, wracało postrzeganie życia społecznego przez pryzmat podziałów klasowych.Żeby zwiększyć zainteresowanie sprawami polityki państwa w kręgach przemyskich, PTK wprowadziło dodatkowy cykl spotkań. Obok Strychu Kulturalnego, czyli spotkań o sztuce i kulturze, uruchomiono Klub NOWE PAŃSTWO, gdzie rozprawiano głównie o sprawach społecznych i politycznych, także o kwestiach rozwoju Przemyśla i regionu.
Po wyborach prezydenckich 1995 r., opozycja solidarnościowa i niepodległościowa próbując przełamać ciągłą dominację lewicy postkomunistycznej powołała AWS, która to organizacja po wyborach parlamentarnych w 1997 r, utworzyła rząd razem z UW. Premierem został Jerzy Buzek, wicepremierem Leszek Balcerowicz. Rozpoczęto przygotowania do zmian ustrojowych, w tym do nowego podziału administracyjnego Polski, czyli zmniejszenia liczby województw i wprowadzenia powiatów. W planach tych województwo przemyskie miało być zlikwidowane.
W przemyskim środowisku politycznym uznano, że należy zgłosić nowemu rządowi propozycję rekompensaty dla Przemyśla. Dlatego w powołanym przy PTK Instytucie Polityki Regionalnej rozpoczęto prace nad wykazem tych propozycji, które omawiano w Klubie NOWE PAŃSTWO.
Efektem tych prac było przygotowanie listy instytucji państwowych, niezbędnych dla dalszego rozwoju Przemyśla jako regionalnego ośrodka wzrostu, wciąż ważnego w polityce polskiej, ze względu na jego bliskie położenie przygraniczne i możliwość wpływania na politykę sąsiedzką. Postulaty kierowano do premiera Jerzego Buzka i szefa RCSS Jerzego Kropiwnickiego. Z przygotowanych materiałów korzystała też Rada Miejska w Przemyślu przygotowując odpowiednie Stanowisko w tej sprawie.
Wiele informacji o pracach środowiska publikowanych było w wydawanym przez PTK w pierwszej połowie lat 90., czasopiśmie „Spojrzenia Przemyskie”, np. artykuły o znaczeniu różnych instytucji o zasięgu ponadlokalnym (muzeum, Arboretum), o ochronie przyrody i środowiska ziemi przemyskiej , kompetencjach władz państwowych (rządowych i samorządowych) na poziomie lokalnym, o sprawach gospodarczych i własnościowych, czy koncepcja utrzymania województwa przemyskiego w planowanym nowym podziale administracyjnym Polski. Autorami tych opracowań byli: Jan Musiał (senator RP), Andrzej Matusiewicz (samorządowiec, senator, poseł na Sejm RP), prof. Jerzy Piórecki (dyr. Arboretum), Mariusz Kościelny (dyr. BULiGL), Zygmunt Wajda (prezes Stowarzyszenia Własności Polskiej), Bogusław Dawnis (lekarz), Urszula i Mariusz Olbromscy, Jerzy Wolski, a z kręgu PTK Zygmunt Grzesiak, Waldemar Wiglusz, Jan Jarosz, Paweł Niemkiewicz, Marek Kuchciński.
Od roku 1998, a więc już w trakcie procesu likwidacji małych województw, boje toczono o utrzymanie każdej instytucji o charakterze regionalnym funkcjonującej dotąd w Przemyślu, bo zapędy ściągnięcia wszystkich regionalnych struktur państwowych do Rzeszowa były powszechne. Chciano nawet przenieść siedzibę Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej oraz Inspekcji Celnej, które z natury rzeczy powinny być umiejscowione w sąsiedztwie granicy państwowej. Starania o ich utrzymanie w Przemyślu zakończyły się sukcesem.
Poniżej publikujemy kilka wybranych dokumentów z drugiej połowy lat 90., charakteryzujących działalność środowiska PTK w tych przełomowych czasach i dotyczących spraw ważnych dla przyszłości Przemyśla i Ziemi Przemyskiej.
Sfinansowano ze środków Orlen Oil sp. z.o.o.
