Budowanie niepodległości

Transformacja ustrojowa dała możliwość swobodnej i niezależnej działalności społecznej. W 1990 r. z inicjatywy Marka Kuchcińskiego i grupy jego przyjaciół powstało Przemyskie Towarzystwo Kulturalne (PTK), które było bezpośrednim następcą środowiska kultury niezależnej z lat 80. Prezesem PTK został Kuchciński, wiceprezesem Artur Wilgucki, a skarbnikiem – Zygmunt Grzesiak. Jako cel Towarzystwa określono wspieranie twórczości w dziedzinie kultury, nauki i polityki „jako autonomicznych względem form monopolizujących życie publiczne”. Towarzystwo podtrzymywało tradycje związane ze Strychem Kulturalnym w dziedzinie kultury i sztuki. Natomiast kwestie społeczno-polityczne były moderowane w nowo utworzonym Klubie Nowego Państwa, w ramach którego odbyły się spotkania m.in. z Jarosławem Kaczyńskim, Januszem Onyszkiewiczem i Zbigniewem Romaszewskim.

Doniosłe znaczenie miały Polsko-Brytyjska Konferencja Obywatelska (Krasiczyn, 15–20 IX 1990) z udziałem m.in. Rogera Scrutona (https://www.scruton.org/), Jacka Bartyzela, Zdzisława Najdera, polskich parlamentarzystów i brytyjskich deputowanych Izby Gmin oraz konferencja „Polska polityka wschodnia. Szanse i zagrożenia” (Przemyśl 1992) z udziałem m.in. Adolfa Juzwenki i Grzegorza Kostrzewy-Zorbasa. W 1994 r. PTK zainicjowało odtworzenie Orkiestry Kameralnej Capella Premisliensis, której kierownictwo muzyczne objął Marek Zazula, wieloletni współpracownik „Strychu Kulturalnego”.

W grudniu 1989 r. ukazał się pierwszy numer miesięcznika „Spojrzenia Przemyskie”, periodyku wydawanego do kwietnia 1993 r. przez PTK. Do zespołu redakcyjnego należał Marek Kuchciński, a także: Ryszard Głowacki, Jan Jarosz, Józef Kurylak, Dorota Mech, Wojciech Mikuła i Artur Wilgucki. Redakcja zadeklarowała w pierwszym numerze pisma niezależność: „Pragniemy być nie tylko niezależni, ale także, a może przede wszystkim, sprawiedliwi. Sprawiedliwi wobec tych, dzięki którym możemy zaistnieć, a więc dzięki Komitetowi Obywatelskiemu „Solidarność” w Przemyślu i wobec tych, którzy przez tyle lat trudzili się nad tym, abyśmy zaistnieć nie mogli”. Mimo że członkowie zespołu redakcyjnego zapowiadali, że swoją uwagę będą koncentrować na sprawach lokalnych, to poruszana przez nich tematyka dalece wykraczała poza lokalne podwórko, dotyczyła bowiem również tematów ogólnopolskich i międzynarodowych, co sprawiło, że pismo zyskało rangę opiniotwórczą. Trzeci numer, z maja 1990 r., zasadniczo był poświęcony wyborom samorządowym i promocji kandydatów przemyskiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Zdaje się, że zarówno Markowi Kuchcińskiemu, jak i pozostałym członkom redakcji w tym pierwszym okresie aktywności bardzo zależało na utrzymaniu czy- stej formy działalności obywatelskiej, w duchu odpowiedzialności za rozwój małej i wielkiej ojczyzny.

W „Spojrzeniach Przemyskich” nie zaniechano informowania o sprawach ściśle lokalnych, dotyczących samorządu Przemyśla, ale łamy czasopisma oddawano też niezwykle ważnym autorom, którzy zagłębiali się w problemy międzynarodowe, polityczne i ważne społecznie. Stąd nie dziwi obecność takich osób, jak Zbigniew Brzeziński, Roger Scruton, Krzysztof Zanussi, Jan Olszewski czy Bohdan Urbankowski. Kilkakrotnie wydrukowano homilie bp. Ignacego Tokarczuka, ordynariusza przemyskiego. Swoje odzwierciedlenie na łamach „Spojrzeń Przemyskich” znajdowały również sprawy tożsamości i kultury. Nie poniechano też relacjonowania wydarzeń „strychowych” ani promowania lokalnych twórców. Ostatni, podwójny numer pisma (15–16), ukazał się za miesiące marzec–kwiecień 1993 r.

W 1994 r. PTK wsparło w wyborach do samorządu koalicję Przymierze Samorządowe Miasta Przemyśla. Kilku członków Towarzystwa uzyskało wówczas mandaty radnych, a wśród nich Marek Kuchciński i Dorota Mech-Kuchcińska.

Po wygranych w 1997 r. przez Akcję Wyborczą Solidarność wyborach i objęciu funkcji premiera przez Jerzego Buzka rozpoczęto prace nad reformą administracji publicznej. Wobec zapowiedzi utraty przez Prze- myśl statusu miasta wojewódzkiego, w środowisku PTK, kierowanego przez Marka Kuchcińskiego, podjęto prace koncepcyjne nad postulatami utrzymania istotnych dla rozwoju miasta instytucji o charakterze regionalnym. Zarząd PTK i Klub Nowe Państwo w związku z planowaną reformą wystąpiły do premiera Buzka, 8 kwietnia 1998 r., z projektem programu „Działania na rzecz utrzymania warunków rozwoju Przemyśla i Ziemi Przemyskiej”. Wśród postulatów znalazły się m.in. utrzymanie siedziby Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Urzędu Celnego i Straży Granicznej, podniesie- nie do rangi instytucji centralnej Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, zlokalizowanie przebiegu planowanej autostrady na południe od Jarosławia i Radymna oraz udzielenie pomocy w utworzeniu humanistycznej uczelni akademickiej o zasięgu międzynarodowym. Główne postulaty sformułowane wówczas przez PTK zostały w różnej perspektywie czasowej spełnione.

Podobnej treści pismo Marek Kuchciński, jako prezes PTK, podpisał 7 maja i skierował do Jerzego Kropiwnickiego, prezesa Rządowego Centrum Studiów Strategicznych. Zawarł w nim uzasadnienie utrzymania siedziby WKZ i podniesienia do rangi instytucji centralnych MNZP oraz Arboretum i Zakładu Fizjografii w Bolestraszycach. Ten sam zakres postulatów zna- lazł się w – przygotowanym w znacznej mierze przez Marka Kuchcińskiego, jako radnego – stanowisku Rady Miejskiej w Przemyślu.

Przemyskie Towarzystwo Kulturalne pod koniec lat 90. zrealizowało też interesujący projekt, jakim było utworzenie Instytutu Polityki Regionalnej. Zarząd Towarzystwa stanowili wówczas Marek Kuchciński – prezes, Waldemar Wiglusz – wiceprezes, Jan Jarosz – sekretarz, Zygmunt Grze- siak – skarbnik i Mateusz Pieniążek – członek. Instytut Polityki Regionalnej podjął aktywną współpracę z posłem Adamem Łozińskim i senatorem Witoldem Kowalskim. Sam w sobie powstał jako odpowiedź na wyzwania związane z reformą administracji publicznej. Mając na względzie planowane przeniesienie wielu kompetencji i środków na poziom lokalny, uznano, że IPR będzie doskonałą platformą wymiany poglądów i kształtowania opinii dotyczących spraw regionu. Zdaniem Marka Kuchcińskiego IPR miał koncentrować się na programach dotyczących edukacji obywatelskiej, ochronie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, ochronie środowiska i rozwijaniu turystyki, a także przyczyniać się do promocji regionu i kształtowania strategii rozwoju regionalnego. Ważnym elementem tych działań miało być wsparcie w zakresie powołania uczelni o charakterze międzynarodowym. Instytut Polityki Regionalnej był zatem kolejną inicjatywą wyrosłą ze środowiska PTK. Jak stwierdził Waldemar Wiglusz, „działalność PTK praktycznie wygasła po zaangażowaniu się Marka Kuchcińskiego w działalność polityczną, gdyż nie udało się wykreować lidera kontynuującego tę ideę”.

Oprócz redagowania „Przemyskich Spojrzeń” Marek Kuchciński aktywnie współpracował też z innymi czasopismami, m.in.: tygodnikiem „San”, „Rolą Katolicką”, „Nowym Państwem” oraz nowojorskim „Nowym Dziennikiem”. W latach 90. był korespondentem Polskiego Radia Lwów, a także wiceprzewodniczącym, a następnie przewodniczącym Rady Programowej Radia Rzeszów. Wówczas pełnił też funkcję wiceprezesa rzeszowskiego oddziału Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.

Fragmenty tekstu pochodzą z książki Jana Drausa i Dariusza Iwaneczki

„Z Przemyśla do wielkiej polityki. Biografia polityczna Marka Kuchcińskiego“

(Książka w przygotowaniu do druku)