{"id":4588,"date":"2022-11-10T14:33:06","date_gmt":"2022-11-10T14:33:06","guid":{"rendered":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/?p=4588"},"modified":"2022-11-25T20:57:12","modified_gmt":"2022-11-25T20:57:12","slug":"strych-o-srodowisku-kulturalnym-w-czasach-prl-marta-olejnik","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/strych-o-srodowisku-kulturalnym-w-czasach-prl-marta-olejnik\/","title":{"rendered":"STRYCH - o kult\u00farnom prostred\u00ed v \u00e9re komunizmu Marta Olejnik"},"content":{"rendered":"<p><strong>\u00daVOD<\/strong><\/p>\n\n\n\n<p>Podkrovie sa sp\u00e1ja s tajomn\u00fdm miestom, ktor\u00e9 je n\u00e1hodn\u00e9mu n\u00e1v\u0161tevn\u00edkovi trochu skryt\u00e9. Z\u00e1rove\u0148 vzbudzuje zvedavos\u0165, \u010do skr\u00fdva, je pr\u00eds\u013eubom nie\u010doho zak\u00e1zan\u00e9ho, o\u00e1zou vec\u00ed, my\u0161lienok, predst\u00e1v, ktor\u00e9 sa na chv\u00ed\u013eu zastavili na svojej ceste medzi t\u00fdm, \u010do vzniklo v re\u00e1lnom svete. Z\u00e1\u017eitky nazbieran\u00e9 na p\u00f4de nadob\u00fadaj\u00fa nov\u00fd v\u00fdznam a znovu sa k \u013eu\u010fom vracaj\u00fa. Pr\u00e1ve to bola Kult\u00farna podkrovie: podzemn\u00fd \u010dasopis, ktor\u00fd vznikol na p\u00f4de, v hlav\u00e1ch \u013eud\u00ed h\u013eadaj\u00facich \u00fato\u010disko pred nepriate\u013esk\u00fdm svetom.<\/p>\n\n\n\n<p>N\u00e1zov \u010dasopisu odkazoval na dedi\u010dstvo gener\u00e1ci\u00ed; zapr\u00e1\u0161en\u00e9, opusten\u00e9 niekde na p\u00f4de, bez ktor\u00e9ho by bol poh\u013ead na komunitu ne\u00fapln\u00fd. Pre niektor\u00fdch to bola pr\u00edle\u017eitos\u0165 stretn\u00fa\u0165 sa s umen\u00edm, pre in\u00fdch nov\u00e1 my\u0161lienka, n\u00e1pad. Kult\u00farne podkrovie teda nie je len n\u00e1zov liter\u00e1rneho a umeleck\u00e9ho \u010dasopisu, ale aj miesto stret\u00e1vania skupiny priate\u013eov, ktor\u00ed vytv\u00e1raj\u00fa nez\u00e1visl\u00fd kult\u00farny okruh. Je to upraven\u00e9 podkrovie rodinn\u00e9ho domu, zaplnen\u00e9 dielami umelcov, obrazmi a knihami, z ktor\u00e9ho bolo vidie\u0165 na okolit\u00e9 kopce. Pred domom sa rozprestiera star\u00fd ovocn\u00fd sad s nieko\u013ek\u00fdmi desa\u0165ro\u010diami rozrastaj\u00facich sa jablon\u00ed s nekosenou viackvetou l\u00fakou. V\u0161ade ve\u013ea zelene. \"Z perspekt\u00edvy podkrovia (loftu) sme sa pozerali na svet okolo n\u00e1s, pri\u010dom sme nezabudli na existenciu podzemia. \u017dili sme teda trochu du\u00e1lnym \u017eivotom: pracovali sme, starali sa o ka\u017edodenn\u00e9 z\u00e1le\u017eitosti pod\u013ea komunistick\u00fdch pravidiel, ale duchovne popri tom,\" p\u00ed\u0161e v \u00favode reed\u00edcie Marek Kuchci\u0144ski, hospod\u00e1r podkrovia a jeden z redaktorov \u010dasopisu. (\"SK\" vyd\u00e1vali aj Jan Musia\u0142, Miros\u0142aw Koco\u0142 a nesk\u00f4r Mariusz Ko\u015bciuk).<\/p>\n\n\n\n<p>Napr\u00edklad profesor Jaros\u0142aw Pieka\u0142kiewicz sa neboj\u00ed odv\u00e1\u017enych porovnan\u00ed:&nbsp;<strong>Podkrovie malo v\u00e4\u010d\u0161\u00ed v\u00fdznam, ne\u017e sa na prv\u00fd poh\u013ead zd\u00e1. Atmosf\u00e9ra t\u00fdchto stretnut\u00ed mi pripom\u00ednala moje stretnutia v Domobrane. V podkrov\u00ed, rovnako ako v AK, sme sa c\u00edtili slobodn\u00ed. Samozrejme, po\u010das vojny sme riskovali ove\u013ea viac, preto\u017ee n\u00e1s mu\u010dili a zab\u00edjali, ale pre n\u00e1s, rovnako ako pre \u010dlenov Atticu, \"Po\u013esko e\u0161te nie je m\u0155tve, k\u00fdm my \u017eijeme\". \u010clenovia Atticu riskovali prenasledovanie zo strany komunistick\u00fdch \u00faradov, mo\u017eno aj zatknutie a ur\u010dite aj probl\u00e9my v kari\u00e9re. Tak ako my ostatn\u00ed v Domobrane, aj oni boli v men\u0161ine, preto\u017ee v\u00e4\u010d\u0161ina Poliakov verila, \u017ee je potrebn\u00e9 \u017ei\u0165.<\/strong><\/p>\n\n\n\n<p>\"Kult\u00farna podkrovie\" je dodnes symbolom. Neexistuje seri\u00f3zny znalec dej\u00edn kult\u00fary a politiky 80. rokov v Po\u013esku, ktor\u00fd by \"Strycha\" nevn\u00edmal ako zmenu. Nevznikol z neho plame\u0148, ktor\u00fd pohltil cel\u00fa komunitu, ale bola to jedna z iskier, ktor\u00e9 v tom \u010dase roznietili individu\u00e1lnu a kolekt\u00edvnu predstavivos\u0165. Dokonca aj najv\u00e4\u010d\u0161\u00ed odporcovia Mareka Kuchci\u0144sk\u00e9ho uzn\u00e1vaj\u00fa, \u017ee dok\u00e1zal v Przemy\u015bli, na okraji povojnov\u00e9ho Po\u013eska, vytvori\u0165 miesto, ktor\u00e9 dalo znamenie ostatn\u00fdm: \"M\u00f4\u017eeme sa dosta\u0165 \u010falej\", pril\u00e1ka\u0165 zn\u00e1mych myslite\u013eov, da\u0165 vieru mlad\u00fdm aktivistom. Ve\u010f ak bola \u00faspe\u0161n\u00e1 v Przemy\u015bli, odkia\u013e to bolo bli\u017e\u0161ie do divok\u00fdch Bieszczad ne\u017e do sal\u00f3nov ve\u013ekomestsk\u00fdch pohoviek a ve\u013ekopriemyseln\u00fdch robotn\u00edckych hnut\u00ed, pre\u010do by sa revol\u00facia Solidarity nemohla uskuto\u010dni\u0165 aj inde? Zatrakt\u00edvni\u0165 ho hlb\u0161\u00edm zamyslen\u00edm sa nad \u010dlovekom, jeho miestom v kult\u00fare, hist\u00f3riou a r\u00f4znymi prejavmi vzbury.<\/p>\n\n\n\n<p>Ke\u010f dnes prem\u00fd\u0161\u013eame o tvorbe verejnej mienky, okam\u017eite si uvedom\u00edme s\u00fa\u010dasn\u00fa realitu informa\u010dnej bubliny. Ako spolo\u010dnos\u0165 sme rozdelen\u00ed do mal\u00fdch skup\u00edn. Sami si vytv\u00e1rame ideologick\u00e9 r\u00e1mce, ktor\u00e9 n\u00e1m vnucuje aj technol\u00f3gia. Dnes s\u00fa n\u00e1zory zv\u00e4\u010d\u0161a form\u00e1tovan\u00e9 bezduch\u00fdmi algoritmami syst\u00e9mov filtrovania inform\u00e1ci\u00ed online. S\u00fa navrhnut\u00e9 tak, aby n\u00e1s udr\u017eiavali v z\u00f3ne intelektu\u00e1lneho pohodlia a uspokojovali vopred definovan\u00e9 potreby. Przemy\u015bl 80. rokov 20. storo\u010dia nepoznal tak\u00fdto r\u00e1mec, ktor\u00fd by umo\u017e\u0148oval, aby sa nez\u00e1visl\u00e1 kult\u00fara stret\u00e1vala na jednom mieste s po\u013enohospod\u00e1rskou opoz\u00edciou a podzemn\u00fdm hnut\u00edm Solidarita. Hlboko katol\u00edcka inteligencia na\u0161la spolo\u010dn\u00fa re\u010d s ro\u013en\u00edkmi, ktor\u00fdch najviac tr\u00e1pil kontrolovan\u00fd n\u00e1kup o\u0161\u00edpan\u00fdch a hrub\u00e1 realita \u0161t\u00e1tneho hospod\u00e1rstva. V taviacom kotli vplyvov sa mie\u0161ali v\u00e1\u0161ne hipis\u00e1ckych rebelov s pastora\u010dn\u00fdmi v\u00fdzvami&nbsp;<em>&nbsp;<\/em>Ignacy Tokarczuk, biskup v Przemy\u015bli. Tradi\u010dn\u00e1 po\u013esk\u00e1 religiozita sa stretla s logikou Wittgensteinovej nejednozna\u010dnej viery.<\/p>\n\n\n\n<p>D\u00e1 sa teda poveda\u0165, \u017ee v tejto \u0161t\u00fadii nejde o jednozna\u010dn\u00e9 uchopenie toho, \u010do sa skuto\u010dne stalo na p\u00f4de mal\u00e9ho domu na okraji Przemy\u015bla. V\u017edy zostane interpret\u00e1ciou \u013eud\u00ed, ktor\u00ed ju nav\u0161tevovali. Ke\u010f\u017ee sem chodili z r\u00f4znych d\u00f4vodov, vybrali si r\u00f4zne cesty, a to bola sila tohto miesta. Dnes sa podkrovie posudzuje aj pod\u013ea osoby jeho vtedaj\u0161ieho hostite\u013ea. \u010clovek, ktor\u00e9ho je rovnako \u0165a\u017ek\u00e9 jednozna\u010dne pos\u00fadi\u0165 ako samotn\u00e9 \"kult\u00farne podkrovie\". Marek Kuchcinski - predseda Sejmu, jeden z najzn\u00e1mej\u0161\u00edch politikov strany, ktor\u00e1 je pri moci nepretr\u017eite od roku 2015. Alebo mo\u017eno mu\u017e z podkrovia, sn\u00edlek, ktor\u00fd sa hrb\u00ed nad p\u00edsac\u00edm strojom, obklopen\u00fd knihami a t\u00fa\u017ei po slobode po\u010das dlh\u00fdch osamel\u00fdch t\u00far v Bieszczadoch. T\u00e1to druh\u00e1 tv\u00e1r je takmer nezn\u00e1ma. Buben\u00edk v avantgardnom umen\u00ed, ktor\u00fd sa venuje sc\u00e9ne, po ktorej kr\u00e1\u010da Grotowski, a - predstavme si tak\u00fd ark\u00e1dov\u00fd obraz - hip\u00edk, ktor\u00fd be\u017e\u00ed po lublinskej l\u00fake, trh\u00e1 chrpy a \u017eih\u013eavy a klasy na po\u013en\u00fa kyticu pre svoje priate\u013eky, ktor\u00e9 ho k\u0155mia rusk\u00fdmi kned\u013eami.<\/p>\n\n\n\n<p>Kuchci\u0144ski sa najviac presadil nielen preto, \u017ee bol hostite\u013eom Podkrovia - v skuto\u010dnosti \u010dasopis napokon s\u00e1m neviedol -, ale mal aj organiza\u010dn\u00fd talent. Dok\u00e1zal presved\u010di\u0165 kohoko\u013evek, aby na\u0161iel rozmno\u017eov\u0148u, vedel vytiahnu\u0165 zv\u00e4zok papiera spod zeme. Sp\u00e1jala sa v \u0148om tvrdohlavos\u0165 s odvahou. V podzemnom hnut\u00ed Solidarita nebol zn\u00e1my ako politik. V Sliezsku a na Podkarpatskej Rusi v\u0161ak bolo zn\u00e1me, \u017ee ak bolo potrebn\u00e9 previez\u0165 niekoho, komu hrozila intern\u00e1cia, sta\u010dilo sa obr\u00e1ti\u0165 na Mareka, preto\u017ee dok\u00e1zal dosta\u0165 z id\u00faceho vlaku \u013eud\u00ed h\u013eadan\u00fdch bezpe\u010dnostnou slu\u017ebou. Kuchci\u0144sk\u00e9ho si v\u00e1\u017eili biskupi aj \"oby\u010dajn\u00ed\" k\u0148azi. Zvy\u010dajne v\u0161ak d\u00e1val prednos\u0165 tomu, aby bol v tieni. \"Kult\u00farna p\u00f4da\" tie\u017e odkazovala na intelektu\u00e1lne dedi\u010dstvo, v\u0155tala sa v povedom\u00ed respondentov s menami filozofov a historikov.<\/p>\n\n\n\n<p>Je \u0165a\u017ek\u00e9 jednozna\u010dne definova\u0165, \u010do bolo \"kult\u00farne podkrovie\" a ak\u00fd vplyv malo na vedomie mnoh\u00fdch \u013eud\u00ed. Profesor Krzysztof Dybciak, liter\u00e1rny historik a teoretik, esejista a autor b\u00e1sn\u00ed, spom\u00edna na kult\u00farne podujatia, niekedy ozna\u010dovan\u00e9 ako \"Strychove stretnutia\", a na vydania \u010dasopisu: \"Boli origin\u00e1lnym fenom\u00e9nom na mape nez\u00e1vislej kult\u00fary existuj\u00facej mimo \u0161trukt\u00far komunistami riaden\u00e9ho \u0161t\u00e1tu. Jednou z nezvy\u010dajn\u00fdch \u010d\u0155t bol fenom\u00e9n pril\u00e1kania prispievate\u013eov nielen z Po\u013eska. V tom \u010dase bolo naozaj v\u00fdnimo\u010dn\u00e9, \u017ee to\u013eko britsk\u00fdch umelcov a intelektu\u00e1lov vystupovalo v malom (na eur\u00f3pske pomery) meste priamo na hraniciach R\u00ed\u0161e zla. A Przemy\u015bl nehostil len tak hociktor\u00fdch umelcov; profesori Mark Lilla a Roger Scruton s\u00fa v\u00fdznamn\u00fdmi osobnos\u0165ami svetovej humanistiky. Napriek tomu s\u00fa poznatky o takomto cennom fenom\u00e9ne slobodnej kult\u00fary v 80. rokoch 20. storo\u010dia skromn\u00e9.\"<\/p>\n\n\n\n<p><em>Marta Olejnik<\/em><\/p>\n\n\n\n<p>\/<\/p>\n\n\n\n<div data-wp-interactive=\"core\/file\" class=\"wp-block-file\"><object data-wp-bind--hidden=\"!state.hasPdfPreview\"  class=\"wp-block-file__embed\" data=\"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/wp-content\/uploads\/2022\/11\/strych_druk.pdf\" type=\"application\/pdf\" style=\"width:100%;height:1070px\" aria-label=\"Vlo\u017ei\u0165 strych_druk.\"><\/object><a id=\"wp-block-file--media-b06748dc-46c4-42dd-8624-1ac20747c438\" href=\"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/wp-content\/uploads\/2022\/11\/strych_druk.pdf\">podkrovie_tla\u010d<\/a><a href=\"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/wp-content\/uploads\/2022\/11\/strych_druk.pdf\" class=\"wp-block-file__button wp-element-button\" download aria-describedby=\"wp-block-file--media-b06748dc-46c4-42dd-8624-1ac20747c438\">Stiahnite si<\/a><\/div>","protected":false},"excerpt":{"rendered":"<p>WST\u0118P Strych kojarzy si\u0119 z miejscem tajemniczym, nieco ukrytym przed przypadkowym go\u015bciem. Jednocze\u015bnie budzi zaciekawienie tym, co skrywa, jest obietnic\u0105 czego\u015b zakazanego, oaz\u0105 rzeczy, my\u015bli, wyobra\u017ce\u0144, kt\u00f3re zatrzyma\u0142y si\u0119 na chwil\u0119 w podr\u00f3\u017cy mi\u0119dzy tym, co powsta\u0142o w \u015bwiecie realnym. Do\u015bwiadczenia zgromadzone na strychu zyskuj\u0105 nowe znaczenie i zn\u00f3w wracaj\u0105 do ludzi. Taki by\u0142 w\u0142a\u015bnie [&hellip;]<\/p>","protected":false},"author":4,"featured_media":4000,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[28,36,20],"tags":[],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4588"}],"collection":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/users\/4"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=4588"}],"version-history":[{"count":3,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4588\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":4594,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4588\/revisions\/4594"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/media\/4000"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=4588"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=4588"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/sk\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=4588"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}