{"id":8489,"date":"2024-11-18T22:37:53","date_gmt":"2024-11-18T22:37:53","guid":{"rendered":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/?p=8489"},"modified":"2024-11-19T09:21:39","modified_gmt":"2024-11-19T09:21:39","slug":"zygmunt-kozicki","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/zygmunt-kozicki\/","title":{"rendered":"Zygmunt Kozicki"},"content":{"rendered":"

Rozmowa Marka Kuchci\u0144skiego z Zygmuntem Kozickim<\/strong><\/p>\n\n\n\n

24 sierpnia 2024 r.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Marek Kuchcinski<\/strong>, redaktor Archiwum Wolno\u015bci, polityk, dzia\u0142acz opozycji w PRL<\/p>\n\n\n\n

 Zygmunt Kozicki<\/strong>, dzia\u0142acz opozycji lat 70.tych, 80.tych, funkcjonariusz i urz\u0119dnik pa\u0144stwowy 1997-2022<\/p>\n\n\n\n

  <\/strong>Lata 1970<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Marek Kuchci\u0144ski:<\/strong> Jeste\u015bmy w Ustrzykach Dolnych, 24 sierpnia 2024 r. u Zygmunta Kozickiego. Zygmunt, urodzi\u0142e\u015b si\u0119 15 lutego 1957 roku w Ustrzykach Dolnych. Masz bogat\u0105 dzia\u0142alno\u015b\u0107 opozycyjn\u0105, bardzo ciekawe prze\u017cycia, niekt\u00f3re zwi\u0105zane z prac\u0105 po 1989 roku i chcieliby\u015bmy o tym rozmawia\u0107. O Twoim \u017cyciu, tw\u00f3rczo\u015bci, wspomnieniach, ocenach wydarze\u0144 politycznych, o kt\u00f3rych warto by\u0142oby wspomnie\u0107 nawet anegdotycznie, o emocjach, jakie towarzyszy\u0142y tej dzia\u0142alno\u015bci, s\u0142owem o Tobie i Twojej dzia\u0142alno\u015bci. Czy m\u00f3g\u0142by\u015b kilka s\u0142\u00f3w powiedzie\u0107 najpierw o rodzinie, dzieci\u0144stwie, m\u0142odo\u015bci?<\/p>\n\n\n\n

– Zygmunt Kozicki:<\/strong> Urodzi\u0142em si\u0119 w Ustrzykach Dolnych, ale dzieci\u0144stwo i m\u0142odo\u015b\u0107 sp\u0119dzi\u0142em w pobliskiej wsi Olszanicy. Z Ustrzykami jestem zwi\u0105zany poprzez obecne moje zamieszkiwanie tutaj, ale te\u017c poprzez nauk\u0119 w uko\u0144czonym w 1976 roku Liceum Og\u00f3lnokszta\u0142c\u0105cym. Przyst\u0105pi\u0142em do egzamin\u00f3w w Krakowie na Wy\u017cszej Szkole Pedagogicznej, ale niestety obla\u0142em egzaminy, no i rok 1976 mia\u0142em wolny, a by\u0142 to okres, kiedy obowi\u0105zkowa s\u0142u\u017cba wojskowa zagl\u0105da\u0142a ka\u017cdemu w oczy. Wi\u0119c postanowi\u0142em p\u00f3j\u015b\u0107 do pracy na kolej, kt\u00f3ra rzekomo mia\u0142a odracza\u0107 od s\u0142u\u017cby wojskowej, co si\u0119 okaza\u0142o nieprawd\u0105. W zwi\u0105zku z czym zapisa\u0142em si\u0119 do szko\u0142y w \u0141a\u0144cucie. Przedziwna to by\u0142a szko\u0142a, bo to by\u0142o \u015brednie studium zawodowe dla pracuj\u0105cych, wieczorowe, zaoczne i jeszcze jakie\u015b tam. To by\u0142 taki dokszta\u0142t.<\/strong> Oczywi\u015bcie zatai\u0142em, \u017ce mam matur\u0119, tylko da\u0142em \u015bwiadectwo z podstaw\u00f3wki, kt\u00f3r\u0105 sko\u0144czy\u0142em w 72 roku i w podaniu napisa\u0142em, \u017ce zamierzam kszta\u0142ci\u0107 si\u0119 dalej.<\/strong> No i zosta\u0142em tam przyj\u0119ty. Po pierwszej lekcji, poszed\u0142em do dyrektora i m\u00f3wi\u0119, \u017ce jestem po maturze i czy m\u00f3g\u0142bym przyje\u017cd\u017ca\u0107 tylko na egzaminy. A czego\u015b Pan na studia nie poszed\u0142? Odpowiadam, \u017ce obla\u0142em egzamin i wojsko mnie \u015bciga. – Dobra, m\u00f3wi dyrektor, to ja dam Panu za\u015bwiadczenie, \u017ce jest Pan ju\u017c na trzecim semestrze, \u017ceby Pana nie ruszyli. Wi\u0119c napisa\u0142 mi, \u017ce jestem s\u0142uchaczem trzeciego semestru, by\u0142 to kierunek spo\u0142eczno-prawny, taki by\u0142 profil tych moich nauk. P\u00f3\u017aniej ju\u017c nie poszed\u0142em nawet na egzaminy, bo zosta\u0142em odroczony do poboru jesiennego 81. W nast\u0119pnym roku, 1977, pracuj\u0105c na kolei przygotowywa\u0142em si\u0119 do egzamin\u00f3w na studia.<\/strong> <\/strong>Na kolei pracowa\u0142em w Kro\u015bcienku na stacji PKP. Nauczy\u0142em si\u0119 przestawia\u0107 semafory, zwrotnice i ob\u0142o\u017cony by\u0142em ksi\u0105\u017ckami, bo musia\u0142em nauczy\u0107 si\u0119 mn\u00f3stwa przepis\u00f3w kolejowych, taryf celnych europejskich pa\u0144stw, jako przysz\u0142y dy\u017curny ruchu. Oczywi\u015bcie uczy\u0142em si\u0119, ale do egzamin\u00f3w…<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– To by\u0142o przej\u015bcie kolejowe ze Zwi\u0105zkiem Radzieckim?<\/p>\n\n\n\n

– Tak, jak przeje\u017cd\u017ca\u0142y poci\u0105gi do Przemy\u015bla, sezonowo te\u017c do Warszawy, czyli przekracza\u0142y granic\u0119 z ZSRR. Wykonywa\u0142o si\u0119 telefon na stacj\u0119 po stronie ukrai\u0144skiej, by\u0142y kolejarskie formu\u0142y o zgod\u0119 na przejazd i tak dalej, i poci\u0105g jecha\u0142. Towarowe jecha\u0142y z Zag\u00f3rza w nocy, ale do Przemy\u015bla razem z pasa\u017cerskim jecha\u0142y te\u017c przyczepy.<\/strong>  W sezonie letnim kursowa\u0142 poci\u0105g Warszawa-Zag\u00f3rz.<\/strong> Ludzi je\u017adzi\u0142o<\/strong> sporo, ja na studia je\u017adzi\u0142em do Lublina tym poci\u0105giem, a jecha\u0142o si\u0119 kilka godzin, to trzeba by\u0142o czasem wsiada\u0107 w Uhercach, \u017ceby miejsce zaj\u0105\u0107, bo w Ustrzykach cz\u0119sto miejsca ju\u017c nie by\u0142o.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Przez granic\u0119 jecha\u0142o si\u0119 o<\/strong>ko\u0142o dw\u00f3ch godzin, z Kro\u015bcienka do Malhowic.<\/strong> <\/strong> Poci\u0105g jecha\u0142 bardzo wolno.<\/strong> Starzawa (Stariava), to chyba jest pierwsza stacja po stronie ukrai\u0144skiej, a ostatnia to Ni\u017cankowice, ale…<\/strong> Przez Chyr\u00f3w, przez Dobromil, za Ni\u017cankowicami by\u0142 ju\u017c Przemy\u015bl i dalej do samego Lublina. Po sowieckiej stronie na stopniach wagon\u00f3w ca\u0142y czas sta\u0142o po trzech \u017co\u0142nierzy z ka\u017cdej strony i dow\u00f3dca, kt\u00f3ry chodzi\u0142 po poci\u0105gu i pilnowa\u0142, \u017ceby niczego nie wyrzuca\u0107. Pocz\u0105tkowo nie wolno by\u0142o nawet okien otwiera\u0107. P\u00f3\u017aniej to ju\u017c z\u0142agodzili, wi\u0119c ludzie mogli otworzy\u0107 okno, wychyli\u0107 si\u0119 i zobaczy\u0107. Czasami si\u0119 zdarza\u0142o, \u017ce kto\u015b co\u015b rzuci\u0142, jakie\u015b cukierki dzieciakom. Poci\u0105g wtedy by\u0142 zatrzymywany natychmiast. I lecia\u0142 \u017co\u0142nierz, zabiera\u0142. Raz by\u0142em \u015bwiadkiem takiego wydarzenia.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy zapami\u0119ta\u0142e\u015b z czas\u00f3w szko\u0142y \u015bredniej jakie\u015b ciekawe wydarzenia, kt\u00f3re mia\u0142y wp\u0142yw na Twoje \u017cycie, zainteresowanie na przyk\u0142ad dzia\u0142alno\u015bci\u0105 humanistyczn\u0105, histori\u0105?<\/p>\n\n\n\n

– Wiesz, to by\u0142o tak, \u017ce z przedmiot\u00f3w \u015bcis\u0142ych by\u0142em dosy\u0107 s\u0142aby, wi\u0119c kierunek studi\u00f3w to ju\u017c wyznaczy\u0142em. Jestem humanist\u0105. Polonistyka, by\u0142a to dla mnie troszeczk\u0119 za nudna, wi\u0119c jak gdyby drog\u0105 eliminacji, to historia, kt\u00f3r\u0105 si\u0119 troch\u0119 interesowa\u0142em, nie by\u0142o to jakie\u015b szczeg\u00f3lne zainteresowanie, ale by\u0142a mi bliska. A p\u00f3\u017aniej to historia wsp\u00f3\u0142czesna, g\u0142\u00f3wnie to, co si\u0119 dzia\u0142o od rewolucji pa\u017adziernikowej. Czyta\u0142em du\u017co literatury, parysk\u0105 kultur\u0119, paryskie i londy\u0144skie wydawnictwa historyczne, literatur\u0119 pi\u0119kn\u0105.<\/strong> <\/strong>Na UMCS nie dosta\u0142em si\u0119 na histori\u0119, bo mi punkt\u00f3w zabrak\u0142o, ale powstawa\u0142 nowy kierunek, bibliotekoznawstwo i informacja naukowa. I zaproponowano mi ten kierunek, zgodzi\u0142em si\u0119 i ju\u017c mnie p\u00f3\u017aniej wojsko nie bra\u0142o.<\/strong> <\/strong>A po roku UMCS-u, \u017ceby omin\u0105\u0107 studium wojskowe, przenios\u0142em si\u0119 na KUL, na drugi rok historii. Musia\u0142em pozalicza\u0107 niekt\u00f3re przedmioty dodatkowo.<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Z kim wtedy studiowa\u0142e\u015b?<\/p>\n\n\n\n

– By\u0142 Wojtek G\u00f3rski, kolega z og\u00f3lniaka, Romek G\u00f3rski z Zamo\u015bcia, kt\u00f3ry wyemigrowa\u0142 do Stan\u00f3w. Oni studiowali histori\u0119.<\/strong> Jurek Adamczuk, Andrzej Nastula, Marian Pi\u0142ka, to byli ludzie, z kt\u00f3rymi si\u0119 zetkn\u0105\u0142em na pierwszym roku i kt\u00f3rzy ju\u017c dzia\u0142ali, no i wci\u0105gn\u0105\u0142em si\u0119. Z Januszem Krupskim, by\u0142 asystentem, mia\u0142em zaj\u0119cia z historii wsp\u00f3\u0142czesnej, chyba od trzeciego roku. Ju\u017c wtedy dzia\u0142a\u0142em w \u201eSpotkaniach\u201d.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– A kto Ci\u0119 wci\u0105gn\u0105\u0142 do Spotka\u0144?<\/p>\n\n\n\n

– Ja<\/strong>k si\u0119 przenios\u0142em na KUL spotka\u0142em Krzy\u015bka \u017burawskiego, Wojtka Samoli\u0144skiego, oni byli zwi\u0105zani ze \u201eSpotkaniami\u201d, wi\u0119c si\u0142\u0105 rzeczy z nimi zacz\u0119\u0142a si\u0119 moja przygoda z grup\u0105 tworz\u0105c\u0105 \u201eSpotkania\u201d.<\/strong> Wita W\u00f3jtowicza te\u017c tam pozna\u0142em, on by\u0142 drukarzem, studiowa\u0142 histori\u0119 sztuki.<\/strong> Tak\u017ce Jasia Stepka.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W 1975 albo 76 roku Janek Stepek pozna\u0142 mnie w Sanoku ze Zdzis\u0142awem Beksi\u0144skim, rok przed jego wyjazdem do Warszawy. Byli\u015bmy u niego w pracowni w Sanoku. Wra\u017cenie mia\u0142em przygn\u0119biej\u0105ce, malarz \u015bmierci, psychiczne zimno, jego tw\u00f3rczo\u015b\u0107 mnie absolutnie nie przyci\u0105ga\u0142a\u2026<\/p>\n\n\n\n

– Mnie to samo. Ja po prostu, nawet jak znajomi przyje\u017cd\u017caj\u0105, \u017ceby zobaczy\u0107 w muzeum jego obrazy, siedz\u0119 na zewn\u0105trz, to jest mroczne, to jest po prostu takie odrzucaj\u0105ce.<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Ale wtedy, ju\u017c w 1975 roku Janek Stepek m\u00f3wi\u0142, \u017ce to b\u0119dzie jeden z najwi\u0119kszych malarzy, znanych w Europie\u2026 Nie wierzy\u0142em. My\u015bla\u0142em, \u017ce \u017cartuje, nie zd\u0105\u017cy\u0142em go spyta\u0107 sk\u0105d mia\u0142 to przekonanie, a szkoda, bo rzeczywi\u015bcie mia\u0142 racj\u0119. Ale w jakich okoliczno\u015bciach pozna\u0142e\u015b Janka Stepka?<\/p>\n\n\n\n

– On po studiach wyjecha\u0142 do Sanoka i pracowa\u0142 w skansenie. I potem w pewnym momencie, jak rozkr\u0119ca\u0142 si\u0119 ruch wydawniczy, to postanowi\u0142 wr\u00f3ci\u0107 do Lublina z \u017con\u0105 Ilon\u0105 i z Karolin\u0105, c\u00f3rk\u0105. No i jak wynaj\u0119li mieszkanie, to Jasiek od razu wzi\u0105\u0142 si\u0119 za drukowanie, za ca\u0142\u0105 t\u0119 robot\u0119 wydawnicz\u0105 i redagowanie kwartalnika \u201eSpotkania\u201d. On interesowa\u0142 si\u0119 sprawami ukrai\u0144skimi, polsko-ukrai\u0144skimi, wi\u0119c pisa\u0142 tam swoje artyku\u0142y. No i p\u00f3\u017aniej oczywi\u015bcie znajomo\u015b\u0107 z Januszem Krupskim, \u015bwi\u0119tej pami\u0119ci, z Witem W\u00f3jtowiczem, bardzo go lubi\u0142em, pogodny cz\u0142owiek.<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W Lublinie by\u0142 na KUL-u \u0142atwiejszy dost\u0119p do literatury bezdebitowej ni\u017c na innych uczelniach.<\/p>\n\n\n\n

– Odk\u0105d zaanga\u017cowa\u0142em si\u0119 w kolporta\u017c, bo kierowa\u0142em ca\u0142ym kolporta\u017cem Spotka\u0144 w okresie Solidarno\u015bci, ale i przed, to bibu\u0142a przeje\u017cd\u017ca\u0142a g\u0142\u00f3wnie na moich plecach z Warszawy, z Krakowa. To, co w Lublinie kolportowa\u0142em, to by\u0142a cz\u0119\u015b\u0107 pracy.<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Na jakim terenie zajmowa\u0142e\u015b si\u0119 kolporta\u017cem?<\/p>\n\n\n\n

– Lublin i okolice. Chocia\u017c te\u017c posy\u0142a\u0142em do Szczecina, Wroc\u0142awia, Poznania. Na KUL-u studiowa\u0142o wielu ludzi z ca\u0142ej Polski. Studiowali ludzie ze Szczecina, Bia\u0142egostoku, Wroc\u0142awia, w sumie z ca\u0142ej Polski. Wi\u0119c ci, kt\u00f3rzy chcieli, to zabierali ode mnie jak\u0105\u015b cz\u0119\u015b\u0107 nak\u0142adu Spotka\u0144 czy innych wydawnictw i zawozili do swoich miejscowo\u015bci. Stamt\u0105d przywozili to, co by\u0142o wydawane w ich miastach.<\/strong> Oczywi\u015bcie to wszystko by\u0142o robione w konspiracji. Dzi\u0119ki temu mia\u0142em dost\u0119p do r\u00f3\u017cnej bibu\u0142y. Opr\u00f3cz tego pozna\u0142em ju\u017c \u015bwi\u0119tej pami\u0119ci Andrzeja Paluchowskiego, dyrektora Biblioteki Kulowskiej, z kt\u00f3rym tak si\u0119 zgada\u0142em, \u017ce on mia\u0142 u mnie egzemplarz tak zwany obowi\u0105zkowy ka\u017cdej bibu\u0142y.  Oczywi\u015bcie, je\u017celi mia\u0142em tylko jeden egzemplarz, to ja bra\u0142em, bo zbiera\u0142em druki bezdebitowe od pocz\u0105tku, jak tylko zacz\u0119\u0142y si\u0119 te wydawnictwa pokazywa\u0107, dla mnie to by\u0142o co\u015b bardzo wa\u017cnego.<\/strong> Zbiera\u0142em, trzyma\u0142em po r\u00f3\u017cnych domach u ludzi, \u017ceby to mi nie wpad\u0142o, bo rewizje robiono, szukano bibu\u0142y, konfiskowano. Wi\u0119c w r\u00f3\u017cnych miejscach j\u0105 trzyma\u0142em i ci\u0105gle zbiera\u0142em. A Paluchowski odwzajemnia\u0142 si\u0119 przywo\u017c\u0105c z podr\u00f3\u017cy zagranicznych wydawnictwa paryskie czy londy\u0144skie.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Wr\u00f3\u0107my jeszcze do lat 70. i do kolporter\u00f3w Spotka\u0144, jak ta praca wygl\u0105da\u0142a?<\/p>\n\n\n\n

– Zacz\u0105\u0142em kolporta\u017c od tego, \u017ce zacz\u0105\u0142em bra\u0107 bibu\u0142\u0119 od Wojtka Samoli\u0144skiego i Krzysia \u017burawskiego i rozprowadza\u0107 w\u015br\u00f3d znajomych. Z czasem by\u0142y wi\u0119ksze ilo\u015bci, poniewa\u017c ju\u017c mia\u0142em coraz wi\u0119cej ludzi, kt\u00f3rzy chcieli kupowa\u0107 i czyta\u0107 zakazane przez komun\u0119 wydawnictwa.  Jak zacz\u0119\u0142a si\u0119 Solidarno\u015b\u0107, to uzyskali\u015bmy zgod\u0119 NOWEJ, \u017ceby zapasy magazynowe pism, kt\u00f3re by\u0142y w kolporta\u017cu rozda\u0107 za darmo: \u201eG\u0142os\u201d, \u201eRobotnik\u201d i inne. Wtedy zna\u0142em ju\u017c dzia\u0142aczy w niekt\u00f3rych zak\u0142adach, kt\u00f3rym przynosi\u0142em bibu\u0142\u0119, \u017ceby podsyca\u0107 ten ogie\u0144 buntu w zak\u0142adach pracy, bo to by\u0142 lubelski lipiec `80., a p\u00f3\u017aniej przej\u0105\u0142em ca\u0142o\u015b\u0107 kolporta\u017cu, rozwin\u0105\u0142em nowe kontakty\u2026 Tak by\u0142o do grudnia 81, kiedy mnie zamkn\u0119li, z tym, \u017ce wtedy z drukiem by\u0142o o wiele pro\u015bciej, bo w Zarz\u0105dzie Regionu drukowali\u015bmy ju\u017c \u201eSpotkania\u201d, chyba od ko\u0144ca 80 roku.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy w latach 70. przerzuca\u0142e\u015b jakie\u015b egzemplarze Spotka\u0144 i swoich wydawnictw na Podkarpacie, do starego wojew\u00f3dztwa kro\u015bnie\u0144skiego, przemyskiego, rzeszowskiego? Bo po stanie wojennym mieli\u015bmy ca\u0142kiem spory dost\u0119p do tych wydawnictw nie tylko przez struktury podziemnej Solidarno\u015bci, czy OKOR, ale te\u017c przez np. Marcina Dybowskiego. Chocia\u017c Spotkania i Mackiewicza to nie pami\u0119tam sk\u0105d dostawali\u015bmy, mo\u017ce od Janka Stepka?<\/p>\n\n\n\n

– W latach 70. to by\u0142y pojedyncze egzemplarze Spotka\u0144. Kolporta\u017cu tutaj nie zacz\u0105\u0142em, ale po stanie wojennym i wcze\u015bniej mo\u017ce troch\u0119, zacz\u0105\u0142 go m\u00f3j brat, by\u0142 m\u0142odszy, chodzi\u0142 do og\u00f3lniaka w Ustrzykach i m.in. jeden z nauczycieli, Kazimierz Hesko-Ko\u0142odzi\u0144ski bra\u0142 od niego bibu\u0142\u0119. Uczy\u0142 chemii, ju\u017c nie \u017cyje, bardzo porz\u0105dna posta\u0107. To by\u0142o tu\u017c przed stanem i w stanie wojennym.  Wyrzucili go z pracy za to, \u017ce nosi\u0142 znaczek Solidarno\u015bci w stanie wojennym, wi\u0119c p\u00f3\u017aniej tylko udziela\u0142 korepetycji i do ko\u0144ca \u017cycia \u017cy\u0142 z korepetycji. Kolporta\u017c, kt\u00f3ry robi\u0142 brat i potem siostra, rozwija\u0142 si\u0119. To nie by\u0142 du\u017cy kolporta\u017c, kilka, kilkana\u015bcie egzemplarzy.  Na wi\u0119ksz\u0105 skal\u0119 kolporta\u017cem zaj\u0105\u0142em si\u0119 rozwijaj\u0105c kontakty z lud\u017ami z Krakowa, z Wroc\u0142awia, ze Szczecina, z Warszawy, z Bia\u0142egostoku czasem z Siedlec. Ludzie, kt\u00f3rzy tam drukowali przewozili swoje wydruki, ja dawa\u0142em im swoje, zamieniali\u015bmy si\u0119. Powstawa\u0142a w ten spos\u00f3b sie\u0107 niezale\u017cna od nikogo, m\u00f3wi\u0105c troch\u0119 dzisiejszym j\u0119zykiem – ani od wschodu, ani od zachodu.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

 <\/strong>Lata 1980<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy to by\u0142a struktura niezale\u017cna w latach 80-tych, tak\u017ce od Solidarno\u015bci, czy zwi\u0105zana z ni\u0105?<\/p>\n\n\n\n

– Ja nie by\u0142em ani cz\u0142onkiem NZS-u, ani Solidarno\u015bci<\/strong>, ale <\/strong>wsp\u00f3\u0142pracowa\u0142em z nimi. Dostarcza\u0142em im bibu\u0142\u0119, bo tam od razu powsta\u0142y biblioteki Solidarno\u015bci i NZS-u. A wi\u0119c te ksi\u0105\u017cki, kt\u00f3re kolportowa\u0142em to im dostarcza\u0142em.  Przede wszystkim zajmowa\u0142em si\u0119 kolportowaniem bibu\u0142y po zak\u0142adach pracy, uczelniach i do odbiorc\u00f3w indywidualnych.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W dzia\u0142alno\u015bci opozycyjnej zajmowa\u0142e\u015b si\u0119 wydawnictwami. Prowadzi\u0142e\u015b a\u017c trzy wydawnictwa r\u00f3wnocze\u015bnie, to chyba jedyny taki przypadek w \u00f3wczesnej Polsce. Jak one dzia\u0142a\u0142y? Kto by\u0142 w to zaanga\u017cowany? Przyjaciele, rodzina?<\/p>\n\n\n\n

– By\u0142o takie przedsi\u0119wzi\u0119cie rodzinne pod tytu\u0142em Wydawnictwo Respublika i wydawali\u015bmy tam g\u0142\u00f3wnie ksi\u0105\u017cki. Broszury i ksi\u0105\u017cki. Drukowali\u015bmy technik\u0105 sitodrukow\u0105 i nak\u0142ady by\u0142y spore, bo 2,5 tysi\u0105ca, 2 tysi\u0105ce, a to by\u0142a r\u0119czna robota, drukowanie ka\u017cdej kartki pojedynczo.<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W kt\u00f3rym roku ono zosta\u0142o za\u0142o\u017cone?<\/p>\n\n\n\n

– W 1986. A do tego czasu pracowa\u0142em w Spotkaniach. By\u0142o wydawnictwo Spotkania i pismo \u201eSpotkania\u201d, bo to trzeba odr\u00f3\u017cni\u0107. W Wydawnictwie Spotkania ukazywa\u0142y si\u0119 ksi\u0105\u017cki, a kwartalnik by\u0142 nieregularny, bo r\u00f3\u017cnie bywa\u0142o: czasami jaka\u015b rewizja, czasami co\u015b innego. W pewnym momencie musieli\u015bmy przenie\u015b\u0107 drukowanie do Zagna\u0144ska, do Ma\u0107ka Sobieraja, bo w Lublinie jeden nak\u0142ad matryc wpad\u0142 i miejsce do drukowania te\u017c zosta\u0142o zdekonspirowane, wi\u0119c koledzy wywie\u017ali powielacz do Zagna\u0144ska i tam drukowali. Zagna\u0144sk jest na trasie z Kielc do Krakowa, w \u015awi\u0119tokrzyskim. Tam niedaleko r\u00f3s\u0142 d\u0105b Bartek, bo nie wiem, czy ro\u015bnie jeszcze.<\/strong> I tam mieszka\u0142 <\/strong>Maciek Sobieraj, kt\u00f3ry potem w IPN-ie lubelskim pracowa\u0142, teraz ju\u017c chyba emeryt, by\u0142 starszy ode mnie, on te\u017c studiowa\u0142 na KUL-u. Wi\u0119c do 1986 roku pracowa\u0142em dla Biblioteki Spotka\u0144 i \u201eSpotka\u0144\u201d kwartalnika. P\u00f3\u017aniej za\u0142o\u017cyli\u015bmy w\u0142asne wydawnictwo Respublika, z Mariuszem Szyszko, jego \u017con\u0105 Jadwig\u0105, a moj\u0105 siostr\u0105, z bratem Piotrem Kozickim i z bratem szwagra Grzegorzem, to by\u0142a nasza pi\u0105tka. P\u00f3\u017aniej postanowili\u015bmy wydawa\u0107 r\u00f3wnie\u017c ksi\u0105\u017cki J\u00f3zefa Mackiewicza.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– No w\u0142a\u015bnie, to ciekawe. Dwa wydawnictwa?<\/p>\n\n\n\n

– Tak, poniewa\u017c chcieli\u015bmy wydawa\u0107 Mackiewicza, a wtedy Mackiewicz nie u wszystkich cieszy\u0142 si\u0119 popularno\u015bci\u0105. Z jednej strony by\u0142 popularny, ale O\u015bmiornica, czyli Fundusz Wydawnictw Niezale\u017cnych, nie chcia\u0142a dawa\u0107 pieni\u0119dzy na druk jego ksi\u0105\u017cek.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Dlaczego? By\u0142a anty\u2026?<\/p>\n\n\n\n

– Mackiewicz by\u0142 antykomunistyczny i antyko\u015bcielny, no powiedzmy dwie jego ksi\u0105\u017cki: \u201eWatykan w cieniu Czerwonej Gwiazdy\u201d i \u201eW cieniu Krzy\u017ca\u201d. By\u0142 tak\u017ce antypi\u0142sudczykowski: \u201eLewa wolna\u201d, \u201eZwyci\u0119stwo prowokacji\u201d, pisa\u0142 te\u017c przeciwko tym wszystkim Znakom, Pax-om i tak dalej. Wi\u0119c on by\u0142 zwalczany przez r\u00f3\u017cne \u015brodowiska, g\u0142\u00f3wnie przez lewicow\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 opozycji, kt\u00f3ra mia\u0142a dost\u0119p do finans\u00f3w.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– On nawet twierdzi\u0142, \u017ce nale\u017cy z Niemcami si\u0119 dogada\u0107.<\/p>\n\n\n\n

– Tak, tak. No w ka\u017cdym razie pi\u00f3ro znakomite, powie\u015bci jego do dzisiaj mam.
Dlatego postanowili\u015bmy je wydawa\u0107…<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Ale w tym samym sk\u0142adzie?<\/p>\n\n\n\n

– W tym samym sk\u0142adzie. By\u0142y dwa wydawnictwa w jednym mieszkaniu, raz robili\u015bmy to, raz robili\u015bmy tamto.<\/strong>
– A gdzie drukowali\u015bcie?<\/p>\n\n\n\n

– Naprzeciwko Kina Kosmos w Lublinie, to by\u0142a chyba ulica D\u0142ugosza, krzy\u017cowa\u0142a si\u0119 z ulic\u0105 R\u00f3\u017cy Luksemburg, przy Rac\u0142awickiej, z kt\u00f3rej schodzi\u0142e\u015b do Ogrodu Saskiego. Tam by\u0142 trzypi\u0119trowy dom i u jednego go\u015bcia wynaj\u0119li\u015bmy mieszkanie, kawalerk\u0119, on by\u0142 akurat instruktorem jakich\u015b sport\u00f3w walki w D\u0119blinie, \u017co\u0142nierzy, lotnik\u00f3w, jakie\u015b zaj\u0119cia sportowe dla nich organizowa\u0142, a nam wynaj\u0105\u0142 kawalerk\u0119, bo nawet w niej nie mieszka\u0142. Nie wiedzieli\u015bmy, \u017ce pi\u0119tro pod nami mieszka genera\u0142 Nar\u0119gowski, genera\u0142 milicji, w s\u0142u\u017cbowym mieszkaniu. Chodzili\u015bmy tam drukowa\u0107, by\u0142a pe\u0142na konspiracja, a dowiedzieli\u015bmy si\u0119 o tym s\u0105siedztwie, gdy ju\u017c by\u0142a ko\u0144c\u00f3wka podziemia, ju\u017c wiadomo by\u0142o, \u017ce okr\u0105g\u0142y st\u00f3\u0142 si\u0119 ma zacz\u0105\u0107, jesie\u0144 osiemdziesi\u0105t osiem chyba. Chocia\u017c nie s\u0105dzili\u015bmy, \u017ce zmiany nast\u0105pi\u0105 tak szybko. Jak Nar\u0119gowski si\u0119 wyprowadzi\u0142, to zacz\u0119li zak\u0142ada\u0107 w tym bloku telewizj\u0119 kablow\u0105. Wcze\u015bniej nie mogli, bo to jako\u015b szkodzi\u0142o natychmiastowej \u0142\u0105czno\u015bci z Warszaw\u0105, kt\u00f3r\u0105 on mia\u0142. Wtedy si\u0119 dowiedzieli\u015bmy, \u017ce drukowali\u015bmy nad mieszkaniem tego genera\u0142a. I to by\u0142o wydawnictwo, Oficyna imienia J\u00f3zefa Mackiewicza i Respublika.<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Ile ksi\u0105\u017cek Mackiewicza wydali\u015bcie? Do Przemy\u015bla niekt\u00f3re z nich dociera\u0142y.<\/p>\n\n\n\n

– Kilkana\u015bcie, m.in. \u201eZwyci\u0119stwo Prowokacji\u201d, \u201eW Cieniu Krzy\u017ca\u201d, \u201eDroga Pani\u201d. \u201eFakty, przyroda i ludzie\u201d. Wydali\u015bmy te\u017c Szymona Szechtera \u201eSzechterezad\u0119\u201d. Ale jeszcze zanim doszli\u015bmy do oficyny, to po wyj\u015bciu z wi\u0119zienia, z internatu z Wie\u015bkiem Ruchlickim za\u0142o\u017cyli\u015bmy Wydawnictwo Wademecum. To by\u0142o pierwsze wydawnictwo, bo ju\u017c w wi\u0119zieniu obieca\u0142em sobie, \u017ce za ka\u017cdy tydzie\u0144 odsiadki wydam w komunie jedn\u0105 ksi\u0105\u017ck\u0119. I po prostu zacz\u0119li\u015bmy z Wie\u015bkiem to robi\u0107. Potem wydali\u015bmy \u201eDialog za drutem kolczastym\u201d Czornowi\u0142a i Pensona,  Serebriakowej \u201eHuragan od wschodu\u201d, czy jako\u015b tak, tytu\u0142u ju\u017c nie pami\u0119tam. Po jakim\u015b czasie Wiesiek zwi\u0105za\u0142 si\u0119 z Tomkiem Pietrasiewiczem i oni przej\u0119li to wydawnictwo, bo ja razem ze szwagrem za\u0142o\u017cy\u0142em wydawnictwo Respublika. Czyli Wademecum by\u0142o pierwsze, potem powsta\u0142a Respublika i Oficyna im. J\u00f3zefa Mackiewicza.<\/strong>
– Jak d\u0142ugo siedzia\u0142e\u015b w wi\u0119zieniu?<\/p>\n\n\n\n

– Od 13 grudnia 1981 do 15 listopada 1982.
<\/strong>– To by\u0142e\u015b chyba jednym z ostatnich wi\u0119\u017ani\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n

– Potem jeszcze paru wysz\u0142o.<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Janek Ekiert z Przemy\u015bla, on wyszed\u0142 chyba w grudniu.<\/p>\n\n\n\n

– To ju\u017c by\u0142a ko\u0144c\u00f3wka.<\/strong>
– A to jest wydawnictwo Vademecum.  <\/p>\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure><\/div>\n\n\n

– Tak.  Jest antydatowane, bo dali\u015bmy 1981 rok, \u017ce to jeszcze niby za Solidarno\u015bci wysz\u0142o, ale to by\u0142o drukowane w stanie wojennym, no i wydawnictwo – \u017ce w Szczecinie wydane, dla zmylenia przeciwnika. A to by\u0142o wydane w Lublinie, sitodrukiem, we dw\u00f3ch robili\u015bmy z Wie\u015bkiem Ruchlickim. Ten sitodruk by\u0142 dobrej jako\u015bci, bo tekst jest nadal czytelny. A to jest wszystko na farbach wodnych. Na pa\u015bcie Komfort, kt\u00f3ra by\u0142a no\u015bnikiem farby drukarskiej, plakat\u00f3wki i innych. To jakby zamoczy\u0142, to druk zejdzie, bo si\u0119 zmyje. U\u017cycie pasty Komfort, to by\u0142 pomys\u0142 \u015bwi\u0119tej pami\u0119ci Adama Kerstena, profesora historii na UMCS -sie, kt\u00f3ry wymy\u015bli\u0142, \u017ceby past\u0119 Komfort, kt\u00f3ra s\u0142u\u017cy\u0142a na co dzie\u0144 do prania, u\u017cy\u0107 jako no\u015bnika.  St\u0105d nazywali\u015bmy Adama: Lord Komfort. A p\u00f3\u017aniej zacz\u0119li\u015bmy przedrukowywa\u0107 inne ksi\u0105\u017cki, na przyk\u0142ad te…<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– A to ju\u017c wydawnictwo Respublika.<\/p>\n\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n<\/figure>\n\n\n\n

– Jako wydawnictwo Respublika wydali\u015bmy kilkadziesi\u0105t tytu\u0142\u00f3w, a ta tutaj, to by\u0142a najwi\u0119ksza nasza praca: \u201eUtopia u w\u0142adzy\u201d.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Na tylnej ok\u0142adce jest znak waszego wydawnictwa?<\/p>\n\n\n\n

– Tak, Respubliki. <\/strong> I \u201eUtopi\u0119…\u201d wydali\u015bmy w nak\u0142adzie dwa tysi\u0105ce. Dwa tomy, po trzysta stron chyba ka\u017cdy.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– \u201eUtopia u w\u0142adzy\u201d, to znana ksi\u0105\u017cka Micha\u0142a Hellera i Aleksandra Niekricza. Mam j\u0105 w swoich zbiorach.<\/p>\n\n\n\n

– A tutaj \u201eKONTAKT\u201d, orygina\u0142 wychodzi\u0142 w Pary\u017cu staraniem Mirka Chojeckiego, a my wydawali\u015bmy wybory artyku\u0142\u00f3w z poszczeg\u00f3lnych numer\u00f3w w porozumieniu z nim.<\/strong>

– Miesi\u0119cznik \u201eKONTAKT\u201d.<\/p>\n\n\n\n

– I dokonywali\u015bmy przedruki, otrzymywali\u015bmy tam za to jakie\u015b wsparcie finansowe.
Wsp\u00f3\u0142pracowali\u015bmy te\u017c z wydawnictwem KONTRA – czyli Nin\u0105 Karsow, otrzymywali\u015bmy od nich te\u017c pieni\u0105dze na wydawanie ksi\u0105\u017cek J\u00f3zefa Mackiewicza.<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– A Respublika? Specjalizowali\u015bcie si\u0119 w jakich\u015b wydawnictwach?<\/p>\n\n\n\n

– Starali\u015bmy si\u0119 wydawa\u0107 historyczne pozycje, ale te\u017c literatur\u0119 pi\u0119kn\u0105. Na przyk\u0142ad W\u0142odzimierza Wojnicza \u201eOpowiadania\u201d. Tutaj jest spis tego, co wydali\u015bmy w Respublice. Jak to si\u0119 uda sfotografowa\u0107, to zr\u00f3b zdj\u0119cie.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W ksi\u0105\u017cce \u201ePod Czerwon\u0105 Gwiazd\u0105\u201d.<\/p>\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure><\/div>\n\n\n

– By\u0142a te\u017c seria Konfrontacje. Te\u017c robili\u015bmy przedruki.<\/strong> A z ty\u0142u spis tego, co dotychczas, do momentu wydania tej ksi\u0105\u017cki wydrukowali\u015bmy. Zygmunta Haupta \u201ePier\u015bcie\u0144 z papieru\u201d, to literatura pi\u0119kna. Potem Jakub Karpi\u0144ski, \u201eTaternictwo nizinne\u201d, jego wspomnienia z 68 roku. No i Heller, Niekricz. Singera wydali\u015bmy \u201eOstatni Demon\u201d, opowiadanie. I z \u201eKONTAKTU\u201d Mirka Chojeckiego. Wybierali\u015bmy naszym zdaniem najciekawsze artyku\u0142y. I to si\u0119 zamieszcza\u0142o. Technika by\u0142a taka, \u017ce mieli\u015bmy dobrego fotografa, kt\u00f3ry fotografowa\u0142 orygina\u0142. Nast\u0119pnie umieszcza\u0142 na kliszach, na diapozytywach tekst. Potem trzeba by\u0142o na drewnian\u0105 ramk\u0119 naci\u0105gn\u0105\u0107 specjalny materia\u0142 o g\u0119sto\u015bci 110 nitek na 110 w centymetrze kwadratowym.<\/strong> Ten materia\u0142 pokrywany by\u0142 emulsj\u0105 \u015bwiat\u0142oczu\u0142\u0105 Ulano lub Sericol, i na\u015bwietla\u0142o si\u0119 te diapozytywy.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czyli technika sitodrukowa<\/p>\n\n\n\n

– Tak, sitodrukowa. I nast\u0119pnie tam, gdzie si\u0119 na\u015bwietli\u0142y litery emulsja by\u0142a wyp\u0142ukiwana a pozosta\u0142a cz\u0119\u015b\u0107 by\u0142a nieprzepuszczalna i robi\u0142o si\u0119 sito. I p\u00f3\u017aniej na t\u0119 ramk\u0119 nak\u0142adali\u015bmy farb\u0119 i rozprowadzali\u015bmy raklem, kt\u00f3ry jeszcze mi do dzisiaj tutaj towarzyszy. To by\u0142o co\u015b takiego, kawa\u0142ek deski, w \u015brodku wpuszczona guma i tym przeciska\u0142o si\u0119 farb\u0119 na le\u017c\u0105cy pod ramk\u0105 papier.<\/strong><\/p>\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure><\/div>\n\n\n

– Wydali\u015bcie tak\u017ce z biblioteki Spotka\u0144 ksi\u0119dza Bonieckiego o budowie ko\u015bcio\u0142\u00f3w?<\/p>\n\n\n\n

– Tak, \u201eO budowie ko\u015bcio\u0142\u00f3w w diecezji przemyskiej\u201d, reporta\u017ce opowiadaj\u0105 o czasach, kiedy biskupem przemyskim by\u0142 Ignacy Tokarczuk, kt\u00f3remu komuna za jego nieprzejednan\u0105 postaw\u0119 nie udziela\u0142a zgody na budowanie nowych \u015bwi\u0105ty\u0144. Wi\u0119c bp. Tokarczuk budowa\u0142 bez zgody komuny.  Ksi\u0105\u017cka zosta\u0142a wydrukowana w Warszawie w jakiej\u015b pa\u0144stwowej drukarni, oczywi\u015bcie potajemnie. Nast\u0119pnie organizowa\u0142em przerzut wydrukowanych kart papieru w formacie A3, kt\u00f3re zapakowane by\u0142y w pud\u0142a i przerzucali\u015bmy je do Lublina. Umie\u015bcili\u015bmy to w konwikcie, dla niezorientowanych konwikt to akademik ksi\u0119\u017cy studiuj\u0105cych na KUL-u. Obok konwiktu, w budynku poligrafii kulowskiej, gdzie by\u0142a sala, w kt\u00f3rej za dnia odbywa\u0142y si\u0119 zaj\u0119cia a wieczorem wchodzili\u015bmy my, rozk\u0142adali\u015bmy to wszystko i trzeba by\u0142o sk\u0142ada\u0107, zszywa\u0107, klei\u0107 i p\u00f3\u017aniej od razu obcina\u0107 na gilotynie. I tak przez kilka nocy. W dzie\u0144 oczywi\u015bcie sz\u0142o si\u0119 na zaj\u0119cia.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n<\/figure>\n\n\n\n

– Jaki nak\u0142ad?<\/span><\/span><\/p>

– Cztery tysi\u0105ce, to pami\u0119tam.
<\/span><\/b>– Ho,ho, ho\u2026 <\/b><\/span><\/p>

– To by\u0142a niesamowita robota. To by\u0142y szesnastki, wi\u0119c na karcie A3 by\u0142o szesna\u015bcie tych stroniczek.<\/span><\/b><\/p>

– W takiej wielko\u015bci r\u00f3wnie\u017c pismo SPOTKANIA wychodzi\u0142o. <\/span><\/p>

– Nie, wychodzi\u0142o w A4.<\/span><\/b>
– Ja mam du\u017ce formaty, ale tak\u017ce takie ma\u0142e, po\u0142owa z A5.<\/span><\/p>

– To by\u0142y reedycje paryskie.<\/span><\/b> Oryginalne<\/b> \"Spotkania\u201d mia\u0142y format A4. Wychodzi\u0142y w nak\u0142adzie 1000 do 1500 egzemplarzy i by\u0142y drukowane na powielaczu.<\/b><\/span><\/p>

– Numer dwana\u015bcie na pi\u0119tna\u015bcie \u201eSpotka\u0144\u201d.<\/span><\/span> <\/p>

– To ten numer, potr\u00f3jny, dwie\u015bcie dziesi\u0119\u0107 ponad stron mia\u0142. A sprawd\u017a, bo jestem ciekawy?<\/span><\/b><\/p><\/p>\n\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n<\/figure>\n\n\n\n

– Czekaj, sprawdzimy, 240. Takie te\u017c dociera\u0142y do Przemy\u015bla.<\/p>\n\n\n\n

– Ten by\u0142 potr\u00f3jny, du\u017cy. Inne by\u0142y mniejsze. Przy produkcji jednego z tych numer\u00f3w \u201eSpotka\u0144\u201d by\u0142a ciekawa historia, bo z koleg\u0105 i z jego dziewczyn\u0105 pojechali\u015bmy za Chod\u017ak\u00f3w, porannym autobusem i na wsi, u gospodarza, u kt\u00f3rego wcze\u015bniej kolega Wojtek Guz wydrukowa\u0142 ten numer, mieli\u015bmy go posk\u0142ada\u0107, czyli zrobi\u0107 z tych lu\u017ano wydrukowanych kartek egzemplarze pisma. To by\u0142a chata na skraju wsi – budynek gospodarczy, stodo\u0142a i dom. My\u015bmy dzia\u0142ali w tym budynku gospodarczym: na takim d\u0142ugim stole by\u0142y pouk\u0142adane kartki: pierwsza\/ druga, trzecia\/czwarta, pi\u0105ta\/sz\u00f3sta i tak trzeba by\u0142o obej\u015b\u0107 ca\u0142y st\u00f3\u0142, kupki zadrukowanych kartek le\u017ca\u0142y i sz\u0142o si\u0119 po kolei, zabiera\u0142o si\u0119 po jednej kartce i jak przeszed\u0142e\u015b wok\u00f3\u0142 sto\u0142u to mia\u0142e\u015b z\u0142o\u017cony egzemplarz \u201eSpotka\u0144\u201d. Trzeba to by\u0142o obstuka\u0107 prawid\u0142owo, nast\u0119pnie odpowiednim zszywaczem, kt\u00f3ry zszywa\u0142 do p\u00f3\u0142tora centymetra grubo\u015bci zszy\u0107 to, no i oklei\u0107, \u017ceby jako\u015b ten grzbiet wygl\u0105da\u0142.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– To musia\u0142 by\u0107 jaki\u015b specjalny zszywacz, sk\u0105d go mieli\u015bcie? Bo ja dosta\u0142em podobny z Anglii do sk\u0142adania \u201eStrychu Kulturalnego\u201d?<\/p>\n\n\n\n

– Tak, tak, to by\u0142o z zachodu sprowadzane, firma Screbba, by\u0142 dobry. No i \u0142azimy ca\u0142y dzie\u0144 wok\u00f3\u0142 tego sto\u0142u, papieros, kawa, co\u015b tam do zjedzenia, robota monotonna. I w nocy kolega Grzesiek m\u00f3wi, \u017ce idzie si\u0119 przespa\u0107 do stodo\u0142y na siad\u0142o. Ja m\u00f3wi\u0119 nie id\u017a, bo gospodarz nie kaza\u0142 si\u0119 kr\u0119ci\u0107, bo to kwestia bezpiecze\u0144stwa i tak dalej. Lepiej po\u0142\u00f3\u017c si\u0119 tutaj pod sto\u0142em na ryzach, bo tam troch\u0119 ryz papieru by\u0142o jeszcze niezadrukowanego. A on m\u00f3wi, nie, ja tylko tak si\u0119 zdrzemn\u0119 i wr\u00f3c\u0119. No i po jakim\u015b czasie te\u017c zechcia\u0142o mi si\u0119 spa\u0107, wlaz\u0142em pod st\u00f3\u0142, ju\u017c zasypiam, a Beata chodzi jeszcze, zbiera te kartki, mnie tak monotonny szelest usypia i nagle s\u0142ysz\u0119, jak kto\u015b na podw\u00f3rku takie wielopi\u0119trowe kurwy sadzi, tak charczy, tak klnie, krzyczy… Wpada Grzesiek, blady jak \u015bciana, siad\u0142: dajcie zapali\u0107. Ja wystraszony, przepalam mu papierosa, nie wiadomo co si\u0119 dzieje, a gospodarz lata po podw\u00f3rku i klnie. Co si\u0119 okaza\u0142o? Grzesiek wlaz\u0142 do stodo\u0142y, wszed\u0142 na siano, po\u0142o\u017cy\u0142 si\u0119 i przysn\u0105\u0142. Zbudzi\u0142o go skrzypienie drzwi od stodo\u0142y. No wi\u0119c le\u017cy cichutko na g\u00f3rze, czeka a\u017c gospodarz wyjdzie, to on wr\u00f3ci do nas. Nagle patrzy, a na niego lec\u0105 wid\u0142y i wbijaj\u0105 mu si\u0119 ko\u0142o szyi. Zamar\u0142 \u2013 s\u0142yszy, \u017ce kto\u015b gramoli si\u0119 po drabinie, a to gospodarz szed\u0142 krowom siano zrzuci\u0107. Wi\u0119c wrzuci\u0142 wid\u0142y na g\u00f3r\u0119, Grze\u015bkowi ko\u0142o szyi. Facet jak wchodzi\u0142, to mia\u0142 ten skr\u00f3t perspektywiczny – nogi go\u015bcia, kt\u00f3rego tam nie powinno by\u0107, kt\u00f3ry le\u017cy nieruchomo, a z szyi stercz\u0105 mu wid\u0142y, gospodarz niemal zlecia\u0142 na klepisko i Grzesiek opowiada: – po chwili wsta\u0142em, schodz\u0119, go\u015b\u0107 siedzi oparty o \u015bcian\u0119, za serducho si\u0119 trzyma, zabi\u0142 cz\u0142owieka przed chwil\u0105, ewidentnie. Grzesiek m\u00f3wi, prosz\u0119 pana, nic si\u0119 nie sta\u0142o i uciek\u0142. I wtedy w go\u015bciu co\u015b pu\u015bci\u0142o i jak zacz\u0105\u0142 kln\u0105\u0107, to u \u017cadnego cz\u0142owieka nie s\u0142ysza\u0142em tak wielopi\u0119trowych przekle\u0144stw. Wi\u0119c to taka historia. D\u0142ugi czas jeszcze p\u00f3\u017aniej, jak sobie pomy\u015bla\u0142em, co by mog\u0142o by\u0107, gdyby Grzesiek dosta\u0142 tymi wid\u0142ami po szyi…<\/strong> <\/p>\n\n\n\n

– Gdzie to by\u0142o?<\/p>\n\n\n\n

– To by\u0142a miejscowo\u015b\u0107, ju\u017c za Chod\u017akowem, teraz to ju\u017c Lublin wch\u0142on\u0105\u0142 na pewno. Sz\u0142o si\u0119 przez taki w\u0105w\u00f3z. Nazwy tej miejscowo\u015bci nie pami\u0119tam.<\/strong> Jecha\u0142e\u015b, mija\u0142e\u015b akademiki piel\u0119gniarek, bo tam by\u0142y na Chod\u017akowie akademiki medyczne dla piel\u0119gniarek i student\u00f3w medycyny, bardziej za Czechowem.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

A p\u00f3\u017aniej wydarzy\u0142a si\u0119 jeszcze inna historia, z dzisiejszej perspektywy zabawna, no bo jak posk\u0142adali\u015bmy te egzemplarze, to trzeba by\u0142o je popakowa\u0107.<\/strong> I ja w torbach nosi\u0142em ten nak\u0142ad przez w\u0105w\u00f3z, w dw\u00f3ch torbach, bo to ju\u017c moje zadanie by\u0142o. Musia\u0142em ten nak\u0142ad porozrzuca\u0107 po r\u00f3\u017cnych melinach. Mia\u0142em klucze do piwnic od r\u00f3\u017cnych ludzi i po prostu wchodzi\u0142em sobie do bloku i w piwnicach chowa\u0142em paczki z bibu\u0142\u0105. Nie musia\u0142em nikogo uprzedza\u0107. Mia\u0142em kilka takich punkt\u00f3w w Lublinie porozrzucanych. I tymi \u201eSpotkaniami\u201d ju\u017c wszystko mam zapchane, ale nie mam gdzie w\u0142o\u017cy\u0107 ostatniej partii. I przypomnia\u0142em sobie, \u017ce na Lubartowskiej mieszka taki kole\u017cka, kt\u00f3ry te\u017c dzia\u0142a\u0142 w opozycji, Janusz Po\u0142udniok.<\/strong> Wi\u0119c przyszed\u0142em do niego, Krzysiek Wasilewski w samochodzie czeka na dole z tymi baga\u017cami. A ja zapuka\u0142em. Trzy razy. Otwieraj\u0105 si\u0119 drzwi. Patrz\u0119, w nich stoi Wiesiek Knitter, z kt\u00f3rym te\u017c siedzia\u0142em we W\u0142odawie w wi\u0119zieniu. Na \u015brodku pokoju stoi sito i oczywi\u015bcie wida\u0107, \u017ce idzie konspiracyjny druk.<\/strong> Wiesiek ma tak\u0105 speszon\u0105 min\u0119… – No wchod\u017a, m\u00f3wi. Gdzie Janusz- pytam? Janusz poszed\u0142 do sklepu. Ja m\u00f3wi\u0119, Wiesiek, ty tak ka\u017cdemu otwierasz drzwi, jak kto\u015b zapuka? Jak robicie tutaj tak\u0105 robot\u0119, to ka\u017cdemu tak drzwi otwierasz? A on taki speszony m\u00f3wi, nie. Janusz poszed\u0142 i um\u00f3wili\u015bmy si\u0119, \u017ce jak b\u0119dzie wraca\u0142, to trzy razy zapuka.<\/strong> No to… Najbardziej takie charakterystyczne pukanie. To trzy razy zapuka.<\/strong> No i jak us\u0142ysza\u0142 pukanie trzy razy, to otworzy\u0142 i zdziwiony taki, \u017ce to ja a nie Janusz. Nie pami\u0119tam, gdzie towar wtedy umie\u015bci\u0142em, bo ju\u017c wiadomo, \u017ce tam nie mog\u0142em…<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Kt\u00f3ry to by\u0142 rok?<\/p>\n\n\n\n

– To by\u0142 chyba 1984. Wydrukowali\u015bmy bodaj\u017ce dwudziesty sz\u00f3sty numer \u201eSpotka\u0144\u201d. To by\u0142 sierpie\u0144 albo lipiec, wakacje w ka\u017cdym razie.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Wr\u00f3\u0107my jeszcze do wydawnictw… Zarabiali\u015bcie te\u017c na tym?<\/p>\n\n\n\n

– Oczywi\u015bcie, to by\u0142o wszystko odp\u0142atne. I drukowanie, i kolporta\u017c. No bo to wiadomo, jak my\u015bmy si\u0119 ju\u017c po\u015bwi\u0119cili temu ca\u0142kowicie, to by\u0142o nasze \u017ar\u00f3d\u0142o utrzymania. <\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W jaki spos\u00f3b by\u0142y podejmowane decyzje, wyb\u00f3r wydawnictw, tytu\u0142\u00f3w, pozycji do drukowania?<\/p>\n\n\n\n

– Jak dostawa\u0142em od Paluchowskiego jak\u0105\u015b dobr\u0105 ksi\u0105\u017ck\u0119, na przyk\u0142ad \u201eUtopi\u0119 u w\u0142adzy\u201d, to postanawiali\u015bmy to wyda\u0107. Rozbili\u015bmy to na pi\u0119\u0107 zeszyt\u00f3w, tu akurat jest pi\u0105ty, bo pozosta\u0142e mam jeszcze w piwnicy.<\/strong><\/p>\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure><\/div>\n\n\n

Wi\u0119c jak by\u0142a jaka\u015b dobra ksi\u0105\u017cka, to bra\u0142o si\u0119 j\u0105 po prostu na warsztat. Tytu\u0142y konsultowali\u015bmy najcz\u0119\u015bciej we w\u0142asnym gronie: z siostr\u0105, ona by\u0142a po polonistyce, ja po historii, wi\u0119c tak\u017ce wydawnictwa literackie, np. \u201ePier\u015bcie\u0144 z papieru\u201d Zygmunta Haupta o \u017cyciu na kresach, czy \u201eSzpica\u201d, szkice tego autora. W ka\u017cdym razie par\u0119 takich pozycji z literatury jak najbardziej pi\u0119knej. A drukowali\u015bmy dlatego, \u017ce autor by\u0142 emigracyjny, by\u0142 na cenzurowanym, w Polsce si\u0119 nie m\u00f3g\u0142 ukaza\u0107, wi\u0119c to by\u0142a te\u017c dzia\u0142alno\u015b\u0107 kulturowa w ramach opozycyjnej.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W Przemy\u015blu mieli\u015bmy kr\u0105g ludzi, zwi\u0105zanych z opozycj\u0105 i naszym Strychem kulturalnym, kt\u00f3rzy w tamtych latach czytali wi\u0119cej ksi\u0105\u017cek wydawanych w drugim obiegu, ni\u017c oficjalnie. I wi\u0119kszo\u015b\u0107 tytu\u0142\u00f3w wymienionych przez Ciebie znam z tamtych lat. Czy dzia\u0142ali\u015bcie w ramach jakiej\u015b koordynacji z jakimi\u015b innymi organizacjami?<\/p>\n\n\n\n

– Nie, my\u015bmy byli samorz\u0105dni i niezale\u017cni. Oczywi\u015bcie zwracali\u015bmy si\u0119 o dofinansowanie, bo jak powsta\u0142a tak zwana O\u015bmiornica, czyli konsorcjum g\u0142\u00f3wnych wydawnictw niezale\u017cnych: G\u0142os, Wydawnictwo Kr\u0105g, Nowa, potem Przed\u015bwit, inne warszawskie wiod\u0105ce wydawnictwa, krakowski KOS, Oficyna Literacka – oni utworzyli konsorcjum, kt\u00f3re otrzymywa\u0142o pieni\u0105dze z Zachodu i potem je rozdzielali na dofinansowanie innych wydawnictw i siebie te\u017c, przede wszystkim.\u00a0 Nie by\u0142y to wielkie pieni\u0105dze, no ale zawsze. G\u0142\u00f3wnie jednak to utrzymywali\u015bmy si\u0119 ze sprzeda\u017cy tego, co wydrukowali\u015bmy.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– A jaki by\u0142 kontakt z t\u0105 O\u015bmiornic\u0105?<\/p>\n\n\n\n

 – Zna\u0142em Cholewi\u0144skiego, zna\u0142em Mirka Chojeckiego, zna\u0142em Piotra Szwajcera, Konrada Bieli\u0144skiego, oni byli tam szefami i po prostu do nich si\u0119 zwraca\u0142em, m\u00f3wi\u0119 takie i takie wydawnictwo, takie ksi\u0105\u017cki wydajemy, czy mo\u017cecie wspom\u00f3c? Oni te\u017c materia\u0142owo nas wspomagali, a to gilotyn\u0105, tak\u0105 domow\u0105, \u017ceby obcina\u0107 nier\u00f3wno\u015bci, \u017ceby wydruki jako\u015b wygl\u0105da\u0142y, no bo brali\u015bmy papier r\u00f3\u017cny, by\u0142 problem ze zdobyciem papieru.<\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– A w\u0142a\u015bnie, sk\u0105d ten papier i farby na przyk\u0142ad?<\/p>\n\n\n\n

– Farby robili\u015bmy sami, z pasty Komfort albo pasty Laguna, farby plakatowe, troch\u0119 oleju i co\u015b tam jeszcze, nie pami\u0119tam.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Wszystkie pozycje wydawali\u015bcie sitodrukiem?<\/p>\n\n\n\n

– Sitodruk, to jest wydawnictwo Vademecum, Respublika i Oficyna imienia J\u00f3zefa Mackiewicza.\u00a0\u00a0Drukowali\u015bmy sitodrukiem, to by\u0142a bardzo cicha technika\u2026<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– No tak, ale r\u0119czna\u2026<\/p>\n\n\n\n

– Ale polubili\u015bmy j\u0105, ja osi\u0105ga\u0142em pr\u0119dko\u015b\u0107 wydruku w 7 minut i 40 sekund drukowa\u0142em ryz\u0119 papieru – 500 kartek w 7 minut 40 sekund, bo mierzyli\u015bmy czas!<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy ramki sami produkowali\u015bcie?<\/p>\n\n\n\n

– Tak, szukali\u015bmy stolarza, podawali\u015bmy mu wymiary, a p\u00f3\u017aniej naci\u0105gali\u015bmy na te ramki materia\u0142 no i dalsza obr\u00f3bka fotograficzna.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Dobrze, a papier sk\u0105d? W ryzach ju\u017c poci\u0119ty?<\/p>\n\n\n\n

– G\u0142\u00f3wnie w ryzach kupowa\u0142o si\u0119 w sklepach papierniczych, ale nie mo\u017cna by\u0142o przyj\u015b\u0107 i kupi\u0107 wszystkiego co by\u0142o w sklepie, nie sprzedaliby ci wszystkiego a poza tym nie by\u0142oby to bezpieczne, papier jak i inne wtedy artyku\u0142y by\u0142 trudno dost\u0119pny, nie to co teraz. Ale po jednej, po dwie ryzy i tak si\u0119 kupowa\u0142o.  Mia\u0142em te\u017c grup\u0119 ludzi, kt\u00f3rzy po prostu dostawali pieni\u0105dze i jak tylko pojawi\u0142 si\u0119 papier w sklepie papierniczym, to kupowali i przekazywali mnie. Pami\u0119tam, \u017ce w mieszkaniu zawsze by\u0142y sterty papieru, kt\u00f3ry po kilka ryz przynosi\u0142em do drukarni.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Tylko w Lublinie czy w r\u00f3\u017cnych innych miastach?<\/p>\n\n\n\n

– W Lublinie,  opr\u00f3cz tego troch\u0119 podkrada\u0142o si\u0119 z drukarni kulowskiej. Wchodzi\u0142o si\u0119 te\u017c w kontakt z paniami ze sklep\u00f3w papierniczych, dostawa\u0142y tam jak\u0105\u015b bombonierk\u0119 czy czekolad\u0119 i dzwoni\u0142y, kiedy b\u0119dzie dostawa papieru, wtedy mobilizowa\u0142em ludzi i przychodzili i kupowali po dwie, trzy ryzy i przekazywali mnie.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy mo\u017cesz opowiedzie\u0107 o jakim\u015b wydarzeniu zwi\u0105zanym z produkcj\u0105 i kolporta\u017cem wydawnictw podziemnych, kt\u00f3re mocno zapami\u0119ta\u0142e\u015b, i kt\u00f3re mia\u0142o wp\u0142yw na Twoje dalsze losy?<\/p>\n\n\n\n

– W 1986 roku, to zreszt\u0105 by\u0142o powodem ostatecznym, \u017ce odszed\u0142em od Spotka\u0144, nam\u00f3wi\u0142em Janusza Bazyd\u0142\u0119 i Janusza Krupskiego, \u017ce wybudujemy podziemn\u0105 drukarni\u0119, zakonspirowan\u0105 w podziemnym schronie, bo ju\u017c by\u0142o coraz trudniej znale\u017a\u0107 miejsce na powielacz, bo maszyna ha\u0142asowa\u0142a czu\u0107 by\u0142o farb\u0119, wi\u0119c ludzie si\u0119 ju\u017c coraz bardziej bali da\u0107 locum na drukowanie, to nie by\u0142y pocz\u0105tki stanu wojennego i coraz trudniej by\u0142o drukarni\u0119 gdzie\u015b umie\u015bci\u0107. No wi\u0119c postanowili\u015bmy wykopa\u0107 schron trzy metry w d\u00f3\u0142, cztery szeroki i cztery metry d\u0142ugi i zacz\u0119li\u015bmy kopa\u0107 na dzia\u0142ce u Jurka Lewczy\u0144skiego, to by\u0142a du\u017ca dzia\u0142ka na ulicy Na\u0142\u0119czowskiej, na skarpie. Janusz jeden i drugi obiecali, \u017ce b\u0119d\u0105 jakie\u015b pieni\u0105dze, bo ludziom trzeba zap\u0142aci\u0107. To by\u0142o kopanie rydlami i wywo\u017cenie taczkami piasku na skarp\u0119.  Ale potem nagle okaza\u0142o si\u0119, \u017ce pieni\u0119dzy nie b\u0119dzie, a my\u015bmy tam uk\u0142adali ju\u017c jaki\u015b drut zbrojeniowy, ju\u017c plany by\u0142y zabetonowania tego wykopu i zrobienia tajnego, zamaskowanego przej\u015bcia z chatki na narz\u0119dzia do drukarni. Ale nic z tego nie wysz\u0142o, ja si\u0119 wkurzy\u0142em, no bo przed Jurkiem oczami \u015bwiec\u0119, dziur\u0119 mu na dzia\u0142ce wykopali\u015bmy i nic si\u0119 dalej nie dzieje. A po drodze dokopali\u015bmy si\u0119 do kabla wojskowego, kt\u00f3ry leci z Lublina do Warszawy, bo nagle kopiemy, a tu si\u0119 okazuje, \u017ce jaki\u015b beton, jaki\u015b taki wa\u0142 betonowy przeszkadza\u0142. Pytamy Jurka, co to jest, on nie wiedzia\u0142, zapyta\u0142 ojca. A ojciec m\u00f3wi, a tu przed wojn\u0105 jeszcze kopali do Warszawy wojskowy kabel z jednostki lubelskiej, t\u0105 skarp\u0105 szed\u0142 po prostu \u2026 To ja si\u0119 wkurzy\u0142em i odszed\u0142em ze<\/strong> Spotka\u0144, a Jurka unika\u0142em i tak przez rok, czy dwa jako\u015b si\u0119 udawa\u0142o. I kiedy\u015b w Lublinie id\u0119 ko\u0142o poczty g\u0142\u00f3wnej, a tu zza rogu wychodzi Jurek Lewczy\u0144ski, ju\u017c nie ma gdzie ucieka\u0107… No wiesz \u2013 m\u00f3wi\u0119 do Jurka – g\u0142upio mi kurka wodna, bo wykopali\u015bmy Ci t\u0119 dziur\u0119 na dzia\u0142ce i tak zosta\u0142o, ale forsa si\u0119 sko\u0144czy\u0142a, opowiadam histori\u0119… A on m\u00f3wi, nie martw si\u0119 wiesz co tam zrobi\u0142em? Ch\u0142odni\u0119 na warzywa. Jak ju\u017c mia\u0142 dziur\u0119 wykopan\u0105, nas nie ma, no wi\u0119c to po prostu j\u0105 wybetonowa\u0142 i mia\u0142. On mia\u0142 du\u017cy sad, tam mia\u0142 po prostu ch\u0142odnie na warzywa, owoce. Ale jeszcze z t\u0105 dziur\u0105 by\u0142a inna \u015bmieszna, cho\u0107 dramatyczna sytuacja. Tam na dzia\u0142ce by\u0142 domek, taka narz\u0119dziownia i tam by\u0142o jakie\u015b \u0142\u00f3\u017cko do przespania si\u0119, a pod tym domkiem trzy metry w d\u00f3\u0142 zia\u0142a dziura, bo z tego domku mia\u0142o by\u0107 wej\u015bcie do schronu. I \u017ceby w trakcie rob\u00f3t dosta\u0107 si\u0119 do domku, to by\u0142a wy\u0142o\u017cona deska na rogu tego wykopu. I trzeba by\u0142o id\u0105c po tej desce drzwi otworzy\u0107, odchyli\u0107 si\u0119 i wej\u015b\u0107 do \u015brodka. Nale\u017ca\u0142o uwa\u017ca\u0107, \u017ceby nie wpa\u015b\u0107 do do\u0142u. Jurek kiedy\u015b ze swoim kumplem Waldkiem i jeszcze koleg\u0105 Wiesiem Ruchlickim popili sobie. No i jak popili, to ten Waldek w nocy wyszed\u0142 na siusiu i zapomnia\u0142 w pijanym widzie o wykopie, zlecia\u0142 trzy metry w d\u00f3\u0142 i z\u0142ama\u0142 nog\u0119.  On by\u0142 niewysoki, ale taki misio, nied\u017awiadek, no i Wiesiek z Jurkiem po trzeszcz\u0105cej drabinie wyci\u0105gali go na g\u00f3r\u0119, po czym wyci\u0105gn\u0119li na drog\u0119, na ulic\u0119 Na\u0142\u0119czowsk\u0105 i zadzwonili po karetk\u0119.  Waldek p\u00f3\u017aniej le\u017ca\u0142 w domu zagipsowany, to matka i dwie siostry, one mu zabrania\u0142y picia, wi\u0119c przypomina\u0142y mu do czego prowadzi picie z kolegami i ten gips. A jeszcze by\u0142a historia z t\u0105 ziemi\u0105, kt\u00f3r\u0105 wykopywali\u015bmy z do\u0142u. Wyrzucali\u015bmy j\u0105 na skarp\u0119, tam krzaki ros\u0142y i na tej skarpie, to by\u0142o zamaskowane od drogi nie wida\u0107, ale poszed\u0142 kt\u00f3rego\u015b razu du\u017cy deszcz i to wszystko sp\u0142yn\u0119\u0142o na Na\u0142\u0119czowsk\u0105, ile\u015b kubik\u00f3w gliny z tych krzak\u00f3w wyp\u0142yn\u0119\u0142o na ulic\u0119, bali\u015bmy si\u0119, \u017ce dobior\u0105 si\u0119 do nas za spowodowanie zagro\u017cenia ruchu, bo to by\u0142a ma\u017a, taka glina rozmokni\u0119ta, \u015blisko. Jurek dosta\u0142 za to pi\u0119\u0107 tysi\u0119cy kolegium, kt\u00f3re trzeba by\u0142o z pieni\u0119dzy firmowych zap\u0142aci\u0107, ale nie wyda\u0142o si\u0119, sk\u0105d i dlaczego jest ta ziemia.<\/strong>
– Jakie to by\u0142y lata?<\/p>\n\n\n\n

– To by\u0142 86 rok i chyba wakacje. Tak sko\u0144czyli\u015bmy z podziemn\u0105 drukarni\u0105, kt\u00f3r\u0105 mieli\u015bmy uruchomi\u0107\u2026<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Mia\u0142e\u015b wi\u0119c w latach 80-tych Vademecum, Respublik\u0119 w 86?<\/p>\n\n\n\n

– I wydawnictwo im. J\u00f3zefa Mackiewicza<\/strong>, kt\u00f3ry<\/strong> zmar\u0142 w styczniu 1985, wi\u0119c postanowili\u015bmy go jako\u015b uhonorowa\u0107.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy m\u00f3g\u0142by\u015b jeszcze opowiedzie\u0107 jakie\u015b sytuacje zwi\u0105zane z tym ruchem wydawniczym?<\/p>\n\n\n\n

– C\u00f3\u017c, by\u0142o par\u0119 rewizji, bo w pewnym momencie te\u017c zacz\u0119\u0142y przychodzi\u0107 paczki z zachodu, gdzie Piotrek Jegli\u0144ski pakowa\u0142 konserwy, jakie\u015b puszki, do nich literatur\u0119, albo farby, materia\u0142y poligraficzne. Kiedy\u015b do mojej znajomej, te\u017c o nazwisku Kozicka, przysz\u0142a paczka z zagranicy, razem z Bezpiek\u0105, bo otworzyli j\u0105 na granicy, zrobili jej rewizj\u0119 na stancji, w Lubaczowie u rodzic\u00f3w, ale dzielnie nie sypn\u0119\u0142a nic. To by\u0142 nasz b\u0142\u0105d – nazwisko, bo ja ju\u017c przecie\u017c by\u0142em notowany, wi\u0119c to wiadomo by\u0142o, \u017ce korespondencja na to nazwisko podlega na poczcie perlustracji.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy by\u0142y jakie\u015b n\u0119kania ze strony S\u0142u\u017cby Bezpiecze\u0144stwa w latach 80 tych?<\/p>\n\n\n\n

– S\u0142uchaj, mia\u0142em w osiemdziesi\u0105tym roku, tu\u017c po tym jak wydali\u015bmy w Bibliotece Spotka\u0144 encyklik\u0119 Jana Paw\u0142a II Redemptor Hominis w j\u0119zyku czeskim, bo to by\u0142a te\u017c inicjatywa Spotka\u0144.<\/strong> Nak\u0142ad <\/strong>1000 egzemplarzy. Wojtek Samoli\u0144ski to wydrukowa\u0142.<\/strong> To by\u0142 1980 rok, tu\u017c przed Solidarno\u015bci\u0105 i by\u0142a to taka historia, u mnie na stancji, na Ochockiego, gdzie mieszka\u0142em w Lublinie, sk\u0142adali\u015bmy wydruk. Wi\u0119c Wojtek Samoli\u0144ski przywi\u00f3z\u0142 w paczkach wydruki i trzeba by\u0142o te kartki po\u0142ama\u0107, posk\u0142ada\u0107 pozszywa\u0107 ok\u0142adk\u0119, to by\u0142 format A5.  Po z\u0142o\u017ceniu wydruku porozrzuca\u0142em nak\u0142ad po r\u00f3\u017cnych skrzynkach, melinach i pojecha\u0142em na wakacje w Bieszczady.<\/strong> <\/strong>No i telefon przychodzi, \u017ce by\u0142a rewizja w mieszkaniu, kt\u00f3re wynajmowali\u015bmy, (ubecy nazywali to przeszukaniem, nie lubili s\u0142owa rewizja) nic tam nie znale\u017ali, tylko jedn\u0105 ok\u0142adk\u0119, bo gdzie\u015b na pod\u0142og\u0119 za kanap\u0119 wpad\u0142a, mieszkanie by\u0142o czyste, to by\u0142a pierwsza rewizja, a poniewa\u017c nic nie znale\u017ali, to oby\u0142o si\u0119 bez konsekwencji. Druga rewizja, to by\u0142 rok 81-ty, ju\u017c za Solidarno\u015bci, weszli do mnie, znale\u017ali troch\u0119 bibu\u0142y, przy okazji jeszcze wpad\u0142 kolega, kt\u00f3ry przyszed\u0142 mnie odwiedzi\u0107, to i jego te\u017c przymkn\u0119li. Na przes\u0142uchaniu na  ulicy Narutowicza odmawia\u0142em odpowiedzi no i pu\u015bcili mnie. P\u00f3\u017aniej mia\u0142em jakie\u015b wezwanie w charakterze \u015bwiadka, nie podejrzanego, chyba nawet nie poszed\u0142em na to wezwanie mam w tych swoich zbiorach te wezwania. <\/strong><\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy rodzina mia\u0142a jakie\u015b w zwi\u0105zku z twoj\u0105 dzia\u0142alno\u015bci\u0105 k\u0142opoty, problemy?<\/p>\n\n\n\n

– Nie, natomiast jak wybuch\u0142 stan wojenny, no to Tata zaraz rano m\u00f3wi -Zygmunt siedzi, zaaresztowali go. W domu by\u0142o troch\u0119 bibu\u0142y, moich zbior\u00f3w, no wi\u0119c to \u0142adnie zapakowa\u0142 i w kupie w\u0119gla schowa\u0142. <\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Ale ciebie internowali, aresztowali z jakiego powodu?<\/p>\n\n\n\n

– W decyzji o internowaniu, \u017ce m\u00f3g\u0142bym nawo\u0142ywa\u0107 do niepos\u0142usze\u0144stwa rozporz\u0105dzeniom stanu wojennego\u2026<\/strong>
– Czyli odnotowali ju\u017c wcze\u015bniej, \u017ce dzia\u0142a\u0142e\u015b w opozycji i nie tylko zajmowa\u0142e\u015b si\u0119 kolporta\u017cem\u2026
– Tak, znalaz\u0142em si\u0119 na celowniku od momentu, jak pojechali\u015bmy w 1980 roku do Sandomierza na proces Jana Koz\u0142owskiego. To by\u0142 maj, przed Solidarno\u015bci\u0105 i wiem, \u017ce tam nas obfotografowali. Tam by\u0142 Tomek Mickiewicz, Wiesiek Knitter, Bogdan Giermek ca\u0142a grupa, Janusz Krupski, pojechali\u015bmy na og\u0142oszenie wyroku. <\/strong> Proces by\u0142 w Sandomierzu, a og\u0142oszenie by\u0142o w Stalowej Woli, albo odwrotnie. I my\u015bmy przyjechali – to chyba Stalowa Wola by\u0142a – ju\u017c na og\u0142oszenie wyroku. I my\u015bl\u0119, \u017ce w tamtym momencie namierzyli mnie. Zreszt\u0105, mo\u017ce si\u0119 pochwal\u0119, ale mia\u0142em decyzj\u0119 o internowaniu numer 10 w Lublinie, no to wiesz, wed\u0142ug bezpieki by\u0142em zagro\u017ceniem dla komuny.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W pierwszej dziesi\u0105tce wrog\u00f3w.    <\/p>\n\n\n\n

– Tak, w Lublinie oczywi\u015bcie.<\/strong>
– A twoja \u017cona te\u017c dzia\u0142a\u0142a z tob\u0105?<\/p>\n\n\n\n

– Pobrali\u015bmy si\u0119 w 1984 roku. Natomiast, znali\u015bmy si\u0119 ju\u017c wcze\u015bniej, bo te\u017c uczestniczy\u0142a w sk\u0142adaniu ksi\u0105\u017cki o budowie ko\u015bcio\u0142\u00f3w. To by\u0142a du\u017ca grupa, ona studiowa\u0142a na historii sztuki i te\u017c by\u0142a z tego kr\u0119gu Ilony, Ja\u015bka Stepk\u00f3w \u2026No to si\u0142\u0105 rzeczy\u2026 my\u015bmy si\u0119 znali. Po urodzeniu syna, Ania wy\u0142\u0105czy\u0142a si\u0119 tych dzia\u0142a\u0144.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– <\/strong>Jakie inne dzia\u0142ania podejmowali\u015bcie?<\/p>\n\n\n\n

– Organizowali\u015bmy tak\u017ce nagrania ksi\u0105\u017cek z drugiego obiegu dla niewidomych<\/strong>, poniewa\u017c mia\u0142em kontakt z prezesem Sp\u00f3\u0142dzielni Niewidomych Ryszardem Dziew\u0105, to wymy\u015blili\u015bmy, \u017ce kolega b\u0119dzie nagrywa\u0142 ksi\u0105\u017cki na ta\u015bmy magnetofonowe i b\u0119dziemy dawa\u0107 te ta\u015bmy, zupe\u0142nie nieodp\u0142atnie do niewidomych, oni to sobie przegrywali i to by\u0142y takie pierwsze audiobooki.<\/strong> A nagrywa\u0142 je w\u0142a\u015bnie ten Grzesiek Biolik , co mu wid\u0142y ma\u0142o w szyj\u0119 nie wlaz\u0142y.<\/strong>  Brali\u015bmy r\u00f3\u017cne historyczne opracowania czy literatur\u0119 pi\u0119kn\u0105, on nagrywa\u0142, dobrze czyta\u0142 i mia\u0142 dobry g\u0142os i po prostu to potem sz\u0142o dla niewidomych jako propagowanie wolnego s\u0142owa. Tu chodzi\u0142o o sam fakt, \u017ceby to by\u0142y powie\u015bci, literatura, to co by\u0142o, ale poza cenzur\u0105.<\/strong> Robili\u015bmy te\u017c prace us\u0142ugowe, bo dla Solidarno\u015bci Bia\u0142ostockiej drukowali\u015bmy jako Wydawnictwo Prasowe Respublika, gazety zwi\u0105zkowe. To ju\u017c by\u0142 1988, 1989 rok, czyli ko\u0144c\u00f3wka, schy\u0142ek ruchu podziemnego.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Spo\u015br\u00f3d wszystkich znajomych, z kt\u00f3rymi wsp\u00f3\u0142pracowa\u0142e\u015b, ile os\u00f3b wyjecha\u0142o za granic\u0119, czy zosta\u0142o zmuszonych sytuacjami?<\/p>\n\n\n\n

 – Z internowania to powiem tak, wyjecha\u0142a bardzo du\u017ca grupa suwalska, wi\u0119kszo\u015b\u0107. 
A z lubelskiego, z mojego kr\u0119gu, Emil Warda, Krzysiek Hariasz, Bronek Kowalski on by\u0142 dziennikarzem, p\u00f3\u017aniej szefem Biuletynu Solidarno\u015bci w Lublinie, Marian Smalec, Jarek Kania. To ludzie z kr\u0119gu, kt\u00f3ry zna\u0142em osobi\u015bcie.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

  Internowanie<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– By\u0142e\u015b internowany w dw\u00f3ch miejscach. Dlaczego?<\/p>\n\n\n\n

– Tak. Wzi\u0119li mnie 13 grudnia. Akurat wr\u00f3ci\u0142em z Warszawy z Wie\u015bkiem Ruchlickim, przewie\u017ali\u015bmy bibu\u0142\u0119 w plecakach. Cz\u0119\u015b\u0107 zostawili\u015bmy w zarz\u0105dzie regionu. Cz\u0119\u015b\u0107 u kolegi. No i p\u00f3\u017aniej wrzuci\u0142em j\u0105 do jakiej\u015b piwnicy i szli\u015bmy na osiedle, na LSM, na nocleg.\u00a0No i po drodze mijali\u015bmy Chatk\u0119 \u017baka, a tam si\u0119 ko\u0144czy\u0142 strajk studencki, w Chatce \u017baka, strajk przeciwko Hebdzie, rektorowi WSI w Rzeszowie, wybranemu wbrew studentom i studenci si\u0119 buntowali, bo Hebda to by\u0142 niedobry, wi\u0119c oni nie chcieli takiego rektora.<\/strong> Strajk zacz\u0105\u0142 si\u0119 jeszcze w listopadzie<\/strong>.\u00a0Wtedy prawie wszystkie uczelnie polskie strajkowa\u0142y w zwi\u0105zku\u00a0z Hebd\u0105. No i ko\u0144czy\u0142 si\u0119 tam ten strajk.<\/strong> Historia by\u0142a taka, \u017ce na WSI w Radomiu, Wy\u017cszej Szkole In\u017cynierii, p\u00f3\u017aniejszej Politechnice mianowano rektorem profesora Hebd\u0119. On mia\u0142 tam opini\u0119 czerwonego.<\/strong> No i tam by\u0142a du\u017ca opozycja przeciwko niemu,\u00a0w zwi\u0105zku z czym studenci strajkowali, \u017ceby Hebd\u0119 utr\u0105ci\u0107.<\/strong> W kraju studenci zorganizowali strajk solidarno\u015bciowy. Uczelnie strajkowa\u0142y i w\u0142a\u015bciwie to strajki by\u0142y w ka\u017cdej uczelni lubelskiej: na UMCS, Akademia Ekonomiczna, Medyczna, Politechnika osobno u siebie strajkowa\u0142y. No fajna frajda dla student\u00f3w.<\/strong> Te strajki organizowa\u0142y NZS-y,\u00a0przy jakim\u015b poparciu, moralnym przynajmniej, Solidarno\u015bci.\u00a0No i\u00a0Wiesiek\u00a0m\u00f3wi, \u017ce tam si\u0119 strajk ko\u0144czy, chod\u017a, na pewno czego\u015b si\u0119 napijemy, herbaty czy czego\u015b. Ale ja by\u0142em zm\u0119czony, wi\u0119c m\u00f3wi\u0119, nie, to ja ju\u017c id\u0119 do domu.<\/strong> Poszed\u0142em i w nocy zapukali,\u00a0siostra mnie zbudzi\u0142a, bo jak wr\u00f3ci\u0142em do domu,\u00a0to pad\u0142em. To jeszcze chyba by\u0142o przed dwunast\u0105, jak zapukali i siostra mnie budzi ze szwagrem, bo mieszkali\u015bmy razem,\u00a0i\u00a0m\u00f3wi\u0105, s\u0142uchaj jacy\u015b\u00a0go\u015bcie stoj\u0105 pod drzwiami,\u00a0milicjant i trzech cywili chc\u0105, \u017ceby otworzy\u0107. No wi\u0119c ja patrz\u0119 przez wizj\u0119, faktycznie, mundurowy i trzech cywili.\u00a0\u2013 S\u0142ucham? – Prosz\u0119 otworzy\u0107! No m\u00f3wi\u0119: – teraz nie, absolutnie\u00a0nie, przyjd\u017acie rano, bo o tej porze, to nie ma wchodzenia. – Prosz\u0119 otworzy\u0107, bo wywa\u017cymy drzwi! To ju\u017c my\u015bl\u0119 sobie, idzie grubo. Otworzy\u0142em – prosz\u0119 si\u0119 ubiera\u0107, jest Pan\u00a0internowany\u2026 Ja si\u0119 ubra\u0142em ciep\u0142o, bo to zima.\u00a0Chodzi\u0142em wtedy w takim wojskowym p\u0142aszczu, takim do ziemi, do kostek. Spodnie wojskowe, buty wojskowe, opinacze. No tak jak z demobilu \u017co\u0142nierza, jak z niewoli i m\u00f3wi\u0119, – idziemy. No,\u00a0a jeden cywil wyjmuje kajdanki.\u00a0O, m\u00f3wi\u0119, no to grubo idzie. Podaj\u0119 mu\u00a0r\u0119ce.\u00a0On m\u00f3wi, nie, do ty\u0142u.\u00a0No wi\u0119c skuli mnie do ty\u0142u i wyprowadzili do samochodu.\u00a0W samochodzie rozkuli jedn\u0105 r\u0119k\u0119, bo by\u0142 przepis, \u017ce nie wolno skutych\u00a0wozi\u0107 za komuny, bo teraz ju\u017c wolno.\u00a0Wi\u0119c\u00a0by\u0142em rozkuty, przywie\u017ali mnie na ulic\u0119 P\u00f3\u0142nocn\u0105.\u00a0Ja patrz\u0119, a tam masa znajomych, wtedy mnie skuli i ju\u017c na g\u00f3r\u0119 zaprowadzili skutego.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Na P\u00f3\u0142nocn\u0105? Do aresztu, czy na komend\u0119?<\/p>\n\n\n\n

– Tam by\u0142 areszt i komenda, i ja patrz\u0119, zlot Solidarno\u015bci, sami znajomi. Tu W\u0142odek Jakman, tu Ewa Kipta, tutaj jaki\u015b tam, no kurcza, znam ludzi oczywi\u015bcie. Potem pakuj\u0105 nas do du\u017cej lod\u00f3wki, co przewozi\u0142a ludzi. No i jedziemy. I ch\u0142opy patrz\u0105, ci co lepiej znali geografi\u0119 Lublina. Kurcza, jeden tam krzyczy – Panowie, ca\u0142ujmy ziemi\u0119 ojczyst\u0105 – jedziemy na wsch\u00f3d! Widz\u0119, \u017ce z Lublina na W\u0142odaw\u0119 jedziemy, to jest jeden kierunek.<\/strong> Nie ma tam zakr\u0119t\u00f3w. Do W\u0142odawy w nocy nas przywie\u017ali. Otwieraj\u0105 si\u0119 drzwi. Wida\u0107 szpaler klawiszy. Kt\u00f3ry\u015b tam z psem tak na kr\u00f3tko. Jak na filmie, jak z obozu\u2026 Psom para z pysk\u00f3w bucha, bo by\u0142 mr\u00f3z. M\u00f3wi – b\u0119d\u0119 wyczytywa\u0142 nazwisko.<\/strong> Prosz\u0119 podawa\u0107 imi\u0119 ojca i wychodzi\u0107. No i po kolei jakie\u015b tam nazwisko, no to podaj\u0119 imi\u0119 ojca. I tylko wszyscy nas\u0142uchuj\u0105 – jest \u0142upanka, jest \u015bcie\u017cka zdrowia, czy nie? Nie ma. Wrzucili nas do celi i tam by\u0142a odsiadka. To by\u0142o wi\u0119zienie, bo nad nami byli wi\u0119\u017aniowie, z\u0142odzieje. A pod nami by\u0142o tam te\u017c par\u0119 cel. My\u015bmy byli na pierwszym pi\u0119trze. Ca\u0142e pierwsze pi\u0119tro to byli internowani, gdzie\u015b ko\u0142o setki. W celi nas siedzia\u0142o o\u015bmiu, \u0142\u00f3\u017cka pi\u0119trowe, kibel w rogu, umywaleczka niedu\u017ca, st\u00f3\u0142, \u0142awy dwie. I to by\u0142o ca\u0142e wyposa\u017cenie. No i tam mnie wzi\u0105\u0142 na przes\u0142uchanie Sacewicz, porucznik UB, SB. Nic nie chcia\u0142em gada\u0107, powiedzia\u0142em, \u017ce niczego nie podpisz\u0119. – A dlaczego Pan odwo\u0142ania nie pisa\u0142 od decyzji o internowaniu? – Nie po to \u017ce\u015bcie mnie zamkn\u0119li, \u017ceby mnie teraz na odwo\u0142anie wypuszcza\u0107\u2026 Bo wielu pisa\u0142o odwo\u0142anie. On si\u0119 u\u015bmiechn\u0105\u0142 krzywo – Racja. No a co b\u0119dzie Pan robi\u0142, jak pan wyjdzie z wi\u0119zienia? – Moj\u0105 prac\u0119 magistersk\u0105 napisz\u0119. A jak Pan napisze? Ja m\u00f3wi\u0119, – no to samo co robi\u0142em, prawda, czyli nie zaprzestan\u0119 dzia\u0142alno\u015bci. No i p\u00f3\u017aniej ju\u017c mnie nigdy nie wzywali, nawet jak mnie i dziesi\u0119ciu koleg\u00f3w przewie\u017ali do Kwidzyna – kt\u00f3rego dnia? Na tydzie\u0144 przed Wielkanoc\u0105 1982. Te\u017c mo\u017cna to sprawdzi\u0107, bo wysz\u0142a ksi\u0105\u017cka, sprawa kwidzy\u0144ska, jak nas tam 14 sierpnia pobili w Kwidzynie.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– A czemu was przewie\u017ali z W\u0142odawy?<\/p>\n\n\n\n

 – Likwidowali mniejsze o\u015brodki internowania. Bo najpierw internowali ludzi w Che\u0142mie, siedzieli w wi\u0119zieniu, w Krasnymstawie, a p\u00f3\u017aniej tak co par\u0119 dni robili komasacje, tak\u017ce we W\u0142odawie. Zauwa\u017c, \u017ce jak patrzy\u0142em p\u00f3\u017aniej na mapy tych o\u015brodk\u00f3w internowania, rozmieszczenie, wi\u0119kszo\u015b\u0107 by\u0142a na granicach polskich.<\/strong> I po\u0142udniowa strona. Uherce, \u0141upk\u00f3w. Rzesz\u00f3w te\u017c niedaleko, W\u0142odawa, Go\u0142dap, Bia\u0142ystok. Na p\u00f3\u0142nocy I\u0142awa i potem Kwidzyn. I p\u00f3\u017aniej w Kwidzynie zebrali nas, jakby z ca\u0142ej Polski. 6-go kwietnia do Kwidzyna mnie przewie\u017ali.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– To jest ksi\u0105\u017cka, tak, mo\u017ce bym zrobi\u0142 zdj\u0119cie? <\/p>\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure><\/div>\n\n\n

– Sprawa kwidzy\u0144ska, internowanie, pobicie, proces 1982 Instytut Pami\u0119ci Narodowej wyda\u0142 w opracowaniu Karola Nawrockiego. Tekst. Wyb\u00f3r Karol Lisiecki we wsp\u00f3\u0142pracy z Tomaszem \u017buroch-Piechowskim.<\/p>\n\n\n\n

– Dosy\u0107 fajnie zrobiona. I pierwsza dziesi\u0105tka tam pojecha\u0142a. Nied\u0142ugo potem z W\u0142odawy przewie\u017ali ludzi do Lublina. I w Lublinie zrobili na zachodniej chyba wi\u0119zienie. I tam ludzie siedzieli. W lipcu przewie\u017ali z Lublina reszt\u0119. Cz\u0119\u015b\u0107 powypuszczali, cz\u0119\u015b\u0107 przewie\u017ali.<\/strong> W Kwidzynie by\u0142y lepsze warunki. Bo wa\u017cna rzecz, Kibel pod cel\u0105 ju\u017c by\u0142 zabudowany. Po prostu nie korzysta\u0142e\u015b z toalety na oczach wszystkich, co by\u0142o kr\u0119puj\u0105ce. I wi\u0119ksze cele by\u0142y, mniej nas tam ju\u017c siedzia\u0142o pod jedn\u0105 cel\u0105 i ca\u0142odzienne spacery. Bo we W\u0142odawie to godzina spaceru by\u0142a. A reszta to siedzieli\u015bmy 4, 8 ch\u0142opa…<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Pami\u0119tasz jakich\u015b ludzi, z kt\u00f3rymi siedzia\u0142e\u015b we W\u0142odawie? Jakich\u015b znajomych?<\/p>\n\n\n\n

– Siedzia\u0142 Teodor D\u0105browski, maszynista trolejbusa, siedzia\u0142 Marian Smalec ze \u015awidnika, siedzia\u0142 Krzysiek G\u0119bura asystent na historii na KUL-u, W\u0142odek Jachman student Akademii Rolniczej, no to jemu skombinowa\u0142em \u017cyletk\u0119, \u017ceby samob\u00f3jstwo pope\u0142ni\u0142, to by\u0142a te\u017c niez\u0142a jazda zaraz opowiem. I potem jeszcze Jasiu Wojcieszczuk. I kto tam jeszcze? W\u0142adek G\u0142adysz, pracownik jakich\u015b zak\u0142ad\u00f3w, Wiesiek Knitter, o kt\u00f3rym te\u017c wcze\u015bniej wspomina\u0142em. A w Kwidzyniu to ju\u017c by\u0142a grupa mieszana. Ca\u0142a p\u00f3\u0142nocno-wschodnia Polska, ale i z \u0141odzi ludzie byli. I z r\u00f3\u017cnych, nawet z Gross-Rosen, czyli z Kamiennej G\u00f3ry, bo przed wojn\u0105 nazywa\u0142a si\u0119 Gross-Rosen i tam by\u0142 o\u015brodek internowania. A sko\u0144czy\u0142o si\u0119 w Kamiennej G\u00f3rze, jak wydali znaczki podziemne Gross-Rosen, ob\u00f3z internowania Gross-Rosen. Bo za Niemca tam te\u017c by\u0142 ob\u00f3z pracy. Wi\u0119c jako\u015b to nie pasowa\u0142o.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W wi\u0119zieniu wydawali\u015bcie znaczki\u00a0podziemne? W jaki spos\u00f3b by\u0142y robione?<\/p>\n\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n<\/figure>\n\n\n\n

– Sz\u0142a ca\u0142a produkcja podziemna, te\u017c technik\u0105 sitodrukow\u0105. W Kwidzynie sz\u0142a produkcja znaczk\u00f3w i ksi\u0105\u017ceczki robione prymitywn\u0105 technik\u0105 sitodrukow\u0105. Polega\u0142o to na tym, \u017ce go\u015b\u0107 bra\u0142 z czekoladki tzw. poz\u0142otko, odrywa\u0142 papier i sam\u0105 tylko foli\u0119 aluminiow\u0105 dziurkowa\u0142 ig\u0142\u0105. I tak pisa\u0142 litery. A nast\u0119pnie przyk\u0142adaj\u0105c ten przedziurkowany tekst do kartki nas\u0105cza\u0142 wat\u0119 atramentem, kt\u00f3ry przez te dziurki przechodzi\u0142. Drukowa\u0142o si\u0119 po drugiej stronie. Najpierw poka\u017c\u0119 Ci dziurkowany, jak we\u017amiesz szk\u0142o powi\u0119kszaj\u0105ce, to jest po prostu dziurka przy dziurce.<\/strong> I we\u017a to wydrukuj! Tu trzeba naprawd\u0119 zegarmistrzowskiej cierpliwo\u015bci! Tylko dziesi\u0119\u0107 egzemplarzy chyba tego wysz\u0142o. Albo i mniej. Nie\u017ale, prawda? Jeden musia\u0142 si\u0119 znale\u017a\u0107 w moich zbiorach.<\/strong> A tutaj jeszcze jest Ma\u0142y konspirator, te\u017c t\u0105 technik\u0105 wydrukowany.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n<\/figure>\n\n\n\n

– Ach, ten s\u0142ynny, tak?<\/p>\n\n\n\n

– Tak.<\/strong> Jana Olszewskiego, \u201eMa\u0142y psotnik okupacyjny\u201d, tak to si\u0119 nazywa\u0142o. Wiesz, tam ludzie r\u00f3\u017cne tytu\u0142y wymy\u015blali. No, a teraz jeszcze poka\u017c\u0119 Ci, co by\u0142o robione. Ju\u017c na du\u017c\u0105 skal\u0119 i tego jest du\u017co: stemple, piecz\u0105tki i tym podobne. Ka\u017cdy ob\u00f3z internowania mia\u0142 swoje tego typu wydawnictwa. R\u00f3\u017cne. Robiono je np. z p\u0142ytki PCV, kt\u00f3r\u0105 si\u0119 odrywa\u0142o od pod\u0142ogi i rze\u017abi\u0142o matryc\u0119 piecz\u0105tki. No, dos\u0142ownie rze\u017abi\u0142o si\u0119. Ja si\u0119 w to nie bawi\u0142em, ale byli arty\u015bci, kt\u00f3rzy zajmowali si\u0119 tym. Oczywi\u015bcie r\u00f3\u017cny jest tego poziom artystyczny i wykonania, ale tym by\u0142y stemplowane koperty, kt\u00f3re przemycali\u015bmy na wolno\u015b\u0107 i teraz s\u0105 one obiektem po\u017c\u0105dania wielu zbieraczy. To s\u0105 ju\u017c bardzo rzadkie okazy. Oczywi\u015bcie klawisze nam to konfiskowali, ale te\u017c w\u015br\u00f3d nich byli zbieracze, kt\u00f3rzy zbierali te piecz\u0105tki, s\u0142ysza\u0142em o jednym, kt\u00f3ry w Uhercach by\u0142 klawiszem, zbiera\u0142 to i w Ustrzykach mieszka\u0142. Ja o nim tylko s\u0142ysza\u0142em, nie wiem, gdzie go szuka\u0107. Najwi\u0119cej mam kwidzy\u0144skich, ale te\u017c i z innych oboz\u00f3w, kt\u00f3re zdobywa\u0142em drog\u0105 wymiany. Ponadto by\u0142y piecz\u0105tki z ziemniaka. Wi\u0119c ten ruch wydawniczy funkcjonowa\u0142 r\u00f3wnie\u017c i w takiej formie, w wi\u0119zieniu.<\/strong> – A oto mamy zbi\u00f3r wierszy pod tytu\u0142em Kiedy Prawdziwie Polacy Powstan\u0105. Internowa \u2013 jakby wydawnictwo? Na tylnej ok\u0142adce jest exlibris.<\/p>\n\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n<\/figure>\n\n\n\n

– Tak, to by\u0142o wydawnictwo podziemne w wi\u0119zieniu.<\/strong> Tego exlibrisa robi\u0142 go\u015b\u0107 z Suwa\u0142k, wyemigrowa\u0142 do Kanady, nazwisko sobie przypomn\u0119. Ale teraz masz wydawnictwo komunisty. Siedzia\u0142 z nami te\u017c profesor Nowak taki z Poznania, kt\u00f3ry by\u0142 takim …<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Komunist\u0105? Mo\u017ce Leszek Nowak?<\/p>\n\n\n\n

– Leszek Nowak, tak, tak.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Autor ksi\u0105\u017cek o komunizmie, o tzw. filozofii marksistowskiej? On by\u0142 krytykiem rz\u0105d\u00f3w czerwonych \u2026. I on z wami siedzia\u0142! By\u0142 krytykiem marksizmu w wykonaniu \u00f3wczesnych w\u0142adz, wsp\u00f3\u0142pracowa\u0142 z Solidarno\u015bci\u0105, nawet dzia\u0142a\u0142 chyba w Towarzystwie Kurs\u00f3w Naukowych\u2026<\/p>\n\n\n\n

– I on robi\u0142 wyk\u0142ady, o klasie tr\u00f3jpan\u00f3w, mia\u0142 takie lewackie swoje pomys\u0142y.<\/strong> Ludzie tam chodzili i kto\u015b spisa\u0142 te wyk\u0142ady. A teraz zobacz, bo to jest dopiero benedykty\u0144ska praca.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czasopisma podziemne. Ile wychodzi\u0142o ich mniej wi\u0119cej szacunkowo?<\/p>\n\n\n\n

– S\u0105 ju\u017c bibliografie zrobione bardzo dobrze i z nich wynika, \u017ce liczba tytu\u0142\u00f3w po stanie wojennym pikuje w g\u00f3r\u0119 w zastraszaj\u0105cych ilo\u015bciach. Tyle nie by\u0142o za Solidarno\u015bci, gdzie to by\u0142o legalne nawet, te gazetki solidarno\u015bciowe, ka\u017cdy zak\u0142ad pracy mia\u0142…, bo p\u00f3\u017aniej, to ju\u017c by\u0142o po okr\u0105g\u0142ym stole, to jakby inna jako\u015b\u0107.<\/strong> Wi\u0119c powiem Ci tak, ile ja mam tytu\u0142\u00f3w do Solidarno\u015bci: <\/strong>z prasy, kt\u00f3rej mam skatalogowanych? 15 tysi\u0119cy tytu\u0142\u00f3w.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n<\/figure>\n\n\n\n

– To ju\u017c\u00a0my\u015bmy\u00a0\u201eStrych Kulturalny\u201d wydawali.\u00a0Mam reprint wszystkich numer\u00f3w.\u00a0<\/p>\n\n\n\n

– Wiesz, no ja mam tego typu rzeczy, tak ju\u017c za tym nie goni\u0119, ale jak jest okazja, to zawsze tego typu rzeczy, to te\u017c jest dokumentacja.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Id\u017amy dalej. Czyli tak, gromadzi\u0142e\u015b katalogi z lat 70., potem czasu Solidarno\u015bci i stanu wojennego. W samej Ziemi Przemyskiej wychodzi\u0142o kilka pism poza cenzur\u0105: \u201eNie\u201d, \u201eBusola\u201d, od 1989 \u201eNowa Busola\u201d, \u201eRola Katolicka\u201d, \u201eWie\u015bci Krasiczy\u0144skie\u201d, \u201eStrych Kulturalny \u201e, \u201eSpojrzenia Przemyskie\u201d.<\/p>\n\n\n\n

\u00a0Nie mam pe\u0142nych wszystkich tytu\u0142\u00f3w, ale zbieraj\u0105c bibu\u0142\u0119 dziel\u0119 j\u0105 na trzy grupy: mam 110 albo 115 tytu\u0142\u00f3w czasopism do okresu Solidarno\u015bci, czyli do sierpnia 1980. Potem czasopisma z okresu karnawa\u0142u, kt\u00f3re ukazywa\u0142y si\u0119 od sierpnia do stanu wojennego, jest ich oko\u0142o 800 i 15 tysi\u0119cy tytu\u0142\u00f3w od stanu wojennego do 89. roku.\u00a0Wtedy nast\u0105pi\u0142a eksplozja ruchu wydawniczego, powstawa\u0142o mn\u00f3stwo niezale\u017cnych, r\u00f3\u017cnych…\u00a0czasami wydali jedn\u0105 gazetk\u0119, jeden numer tylko i wpadali, szli siedzie\u0107, a czasami to trwa\u0142o. I p\u00f3\u017aniej wielu ludzi po 1889 i 90. roku zak\u0142ada\u0142o drukarnie, kt\u00f3re funkcjonowa\u0142y, a niekt\u00f3re dzia\u0142aj\u0105 do dzisiaj.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Na przyk\u0142ad Antyk Marcina Dybowskiego. Ale g\u0142\u00f3wn\u0105 postaci\u0105 w\u015br\u00f3d wydawc\u00f3w jest Mirek Chojecki?\u00a0<\/p>\n\n\n\n

– No tak Mirek Chojecki, ale w Lublinie to Wojtek Gus, kt\u00f3ry dopiero niedawno przeszed\u0142 na emerytur\u0119 i ju\u017c wtedy wydawa\u0142 dobre, wysokie klasy wydawnictwo.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Ze znajomych w latach 80 tych, kto tam jeszcze m\u00f3g\u0142… \u201eRudy\u201d Krzysiek Sawicki?<\/p>\n\n\n\n

– No tak, Krzysiek Sawicki.<\/strong> On przy spotkaniach te\u017c si\u0119 kr\u0119ci\u0142. On nie by\u0142 tak zaanga\u017cowany, powiedzmy jak ja, \u017ce to ju\u017c mo\u017cna powiedzie\u0107 zawodowo, bo ja ju\u017c wtedy z kolporta\u017cu \u017cy\u0142em.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– On pracowa\u0142 w Bia\u0142ymstoku w zarz\u0105dzie regionu, potem w regionie \u015brodkowo-europejskim, a po stanie wojennym by\u0142 w wydawnictwie KUL.<\/p>\n\n\n\n

– Dla nich w pewnym momencie drukowali\u015bmy biuletyn zak\u0142adowy, biuletyn informacyjny i bia\u0142ostocki, to by\u0142a dzia\u0142alno\u015b\u0107 us\u0142ugowa, za pieni\u0105dze.<\/strong> <\/p>\n\n\n\n

– No tak, a co z Podkarpaciem, nasze tereny, jak to mog\u0142o by\u0107?<\/p>\n\n\n\n

– S\u0142uchaj, mia\u0142em bardzo ma\u0142y kontakt, bo jedynie kto\u015b z Rzeszowa troszeczk\u0119 bibu\u0142y przywozi\u0142, ale ja nie mia\u0142em takich kontakt\u00f3w. Bardziej z Krakowem czy z Warszaw\u0105, z g\u0142\u00f3wnymi wydawnictwami. P\u00f3\u017aniej ju\u017c nie spos\u00f3b by\u0142o tego wszystkiego ogarn\u0105\u0107, dlatego wi\u0119c pewne rzeczy inni ludzie robili.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Rok 1989<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Mo\u017ce teraz przejd\u017amy do rok 1989 i do wybor\u00f3w. Czy by\u0142e\u015b zaanga\u017cowany w kampani\u0119 wyborcz\u0105?<\/p>\n\n\n\n

– Nie, bo kontestowa\u0142em w og\u00f3le porozumienia Okr\u0105g\u0142ego Sto\u0142u i dla mnie Okr\u0105g\u0142y St\u00f3\u0142 by\u0142\u00a0po prostu zwyk\u0142\u0105 \u015bciem\u0105.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy mo\u017cesz to jako\u015b skomentowa\u0107?<\/p>\n\n\n\n

 – Jak si\u0119 zacz\u0119\u0142a ta \u201e30-procentowa demokracja\u201d, wybory \u201eprawie wolne\u201d i tak dalej, oczywi\u015bcie dla mnie to by\u0142 no… \u201eDogawor\u201d przy Okr\u0105g\u0142ym Stole i w og\u00f3le nie bra\u0142em tego powa\u017cnie, tak\u017ce nie w\u0142\u0105cza\u0142em si\u0119 w \u017cadne komitety obywatelskie. Zako\u0144czy\u0142em wtedy dzia\u0142alno\u015b\u0107. Napisa\u0142em pras\u0119 magistersk\u0105, bo dotychczas nie by\u0142o czasu.<\/strong> Pisa\u0142em o prasie krajowej wobec wojny krymskiej i kongresu paryskiego. To wojna krymska 1853-1856. Mickiewicz tam zmar\u0142 na choler\u0119, wtedy Rosja napad\u0142a na Turcj\u0119 na Krym.<\/strong> Ta wojna toczy\u0142a si\u0119 na Krymie, ale te\u017c i na Ba\u0142tyku. I ja relacjonowa\u0142em na podstawie prasy polskiej w r\u00f3\u017cnych zaborach jaki by\u0142 stosunek do niej, co pisa\u0142y te gazety, jedna z zaboru pruskiego, jedna z zaboru rosyjskiego jedna z austryjackiego, jak na\u015bwietla\u0142y ten konflikt, Wojn\u0119 krymsk\u0105, bo tam ka\u017cda strona mia\u0142a swoje interesy. Wi\u0119c to by\u0142a taka praca por\u00f3wnawcza. Prac\u0119 pisa\u0142em u prof. Jana Zi\u00f3\u0142ka, ju\u017c nie \u017cyje. Nawet dobrze mi wysz\u0142a.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– No dobrze, sko\u0144czy\u0142e\u015b studia i gdzie poszed\u0142e\u015b do pracy?<\/p>\n\n\n\n

– Najpierw pracowa\u0142em w introligatorni,\u00a0ci\u0105\u0142em tam plastiki do oprawy dziennik\u00f3w. To by\u0142a taka dorywcza praca, wieczorami.\u00a0P\u00f3\u017aniej nam\u00f3wi\u0142em kogo\u015b z\u00a0Zarz\u0105du\u00a0Regionu lubelskiej Solidarno\u015bci, \u017ce za\u0142o\u017c\u0119 ksi\u0119garni\u0119. Dali mi jaki\u015b pok\u00f3j i za\u0142o\u017cy\u0142em\u00a0ksi\u0119garni\u0119,<\/strong> w Lublinie, na Kr\u00f3lewskiej i\u00a0przez jaki\u015b czas ta ksi\u0119garnia funkcjonowa\u0142a w pomieszczeniach Solidarno\u015bci, by\u0142em wtedy pracownikiem etatowym Solidarno\u015bci.\u00a0Cho\u0107 nie by\u0142em cz\u0142onkiem, ale mia\u0142em jakie\u015b pieni\u0105dze za prowadzenie tej ksi\u0119garni. I ludzie przychodzili, kupowali. Ja ci\u0105gle jeszcze operowa\u0142em plecakiem, ale ju\u017c zacz\u0119\u0142y si\u0119 zmiany, ludzie samochodami wozili coraz lepsze wydawnictwa. No i wtedy postanowili zlikwidowa\u0107 t\u0119 ksi\u0119garni\u0119.<\/strong> Musia\u0142em sobie szuka\u0107 innego zaj\u0119cia, bo tylko dorywczo pracowa\u0142em w introligatorni. Z\u0142o\u017cy\u0142em papiery do\u00a0UOP. Powiedzia\u0142em Zbyszkowi Niezgodzie,<\/strong> \u017ce szukam roboty, a on m\u00f3wi, s\u0142uchaj, chod\u017a do nas.<\/strong> On by\u0142 p\u00f3\u017aniej szefem Poczty Polskiej.<\/strong> Brat\u00a0Marzeny Niezgody, dziennikarki.\u00a0Wtedy\u00a0wszed\u0142 do UOP-u.\u00a0<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W Lublinie? Kt\u00f3ry to by\u0142 rok?<\/p>\n\n\n\n

\u00a0– W Lublinie, rok 1991.\u00a0No i przeszed\u0142em badania, ju\u017c mia\u0142em tam i\u015b\u0107,\u00a0wtedy szefem UOP w Lublinie by\u0142 Adam Taracha, ale jeszcze zadzwoni\u0142em do Adama P\u0119zio\u0142a,\u00a0on by\u0142 wicewojewod\u0105 kro\u015bnie\u0144skim i\u00a0m\u00f3wi\u0119, s\u0142uchaj, id\u0119 na kr\u00f3tk\u0105 smycz do UOP, nie masz jakiej\u015b d\u0142u\u017cszej? A on m\u00f3wi, w Ar\u0142amowie jest\u00a0Tr\u00f3jca, o\u015brodek rz\u0105dowy. I przyj\u0105\u0142em si\u0119 tutaj do Tr\u00f3jcy. Zjecha\u0142em z \u017con\u0105 i z dzie\u0107mi. I p\u00f3\u0142tora roku pracowa\u0142em w Tr\u00f3jcy. Tam s\u0105 teraz domki my\u015bliwskie, bo Ar\u0142am\u00f3w zosta\u0142 wtedy podzielony: Tr\u00f3jca zosta\u0142a przy Urz\u0119dzie Rady Ministr\u00f3w, a\u00a0Ar\u0142am\u00f3w wr\u00f3ci\u0142 do gminy Ustrzyki,\u00a0bo to by\u0142 teren gminy.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Ale Tr\u00f3jca te\u017c by\u0142a na terenie gminy Ustrzyki.\u00a0<\/p>\n\n\n\n

– Tak, ale tak si\u0119 dogadali, \u017ce Ar\u0142am\u00f3w Ustrzyki bior\u0105, a Tr\u00f3jca zostaje jako o\u015brodek rz\u0105dowy.<\/strong> Zreszt\u0105 p\u00f3\u017aniej Ministerstwo z niego te\u017c zrezygnowa\u0142o. I po p\u00f3\u0142tora roku naczelnik w URM, Szama\u0144ski Jasio, mnie odstrzeli\u0142, bo by\u0142em z nim w konflikcie. I wtedy wr\u00f3ci\u0142em do Ustrzyk, tu ju\u017c mia\u0142em mieszkanie, wi\u0119c zamieszkali\u015bmy w Ustrzykach. I burmistrz Ustrzyk, Piotr Korczak zaproponowa\u0142 mi prac\u0119, bo troszk\u0119 czu\u0142 si\u0119 winny, bo troch\u0119 z jego powodu straci\u0142em parasol ochronny w Warszawie.<\/strong> On by\u0142 burmistrzem chyba dwie kadencje, a p\u00f3\u017aniej pracowa\u0142 w Ar\u0142amowie, jak Antoni Kubicki Ar\u0142am\u00f3w kupi\u0142. W ka\u017cdym razie by\u0142em tutaj takim niby rzecznikiem prasowym. Zacz\u0119\u0142y si\u0119 wtedy prace nad uruchomieniem przej\u015bcia kolejowego granicznego Chyr\u00f3w \u2013 Zag\u00f3rz. I tutaj przyje\u017cd\u017cali delegaci z Kijowa, by\u0142y r\u00f3\u017cne rozmowy, jak to zrobi\u0107. I p\u00f3\u017aniej przez jaki\u015b czas ten poci\u0105g je\u017adzi\u0142.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czekaj\u2026Otwarcie przej\u015bcia granicznego w Kro\u015bcienku? W latach 70-tych z Zag\u00f3rza do Warszawy i z powrotem je\u017adzi\u0142 poci\u0105g Solina, by\u0142 atrakcj\u0105, bo jecha\u0142 przez zwi\u0105zek sowiecki.<\/p>\n\n\n\n

– Ale wtedy je\u017adzi\u0142 tylko tranzytem. A tutaj chodzi\u0142o o to, \u017ceby zatrzymywa\u0142 si\u0119 w Chyrowie<\/strong>. I do Chyrowa doje\u017cd\u017ca\u0142 z Zag\u00f3rza tak zwany poci\u0105g przemytnik.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– A kiedy i jak pozna\u0142e\u015b Adama P\u0119zio\u0142a?<\/p>\n\n\n\n

– Adama znam z czas\u00f3w studenckich, jak by\u0142 szefem NZS-u na UMCS. Wtedy si\u0119 poznali\u015bmy, bo ja te\u017c bibu\u0142\u0119 na UMCS nosi\u0142em.<\/strong> Potem, jak zrezygnowa\u0142a kierowniczka Ar\u0142amowa z pracy, no to chcieli Ar\u0142am\u00f3w na zim\u0119 zamkn\u0105\u0107, postawi\u0107 stra\u017cnika, spu\u015bci\u0107 wod\u0119 z kaloryfer\u00f3w i czeka\u0107 na wiosn\u0119 mo\u017ce kto\u015b kupi, bo mieli problemy. My\u015bleli, \u017ce ludzie si\u0119 rzuc\u0105 i gmina zarobi miliony. A tak nie by\u0142o, bo ch\u0119tni byli, ale \u017ceby zrobi\u0107 na tym interes, a nie kupi\u0107 tak naprawd\u0119. I wtedy ja do Piotrka powiedzia\u0142em s\u0142uchaj, jak to na zim\u0119 zostawimy, to na wiosn\u0119 b\u0119dziesz mia\u0142 to, co w Kwaszeninie po wojsku, ruiny.<\/strong> Powyrywaj\u0105 kable ze \u015bcian, kafelki, rozbior\u0105 wszystko. A jeden stra\u017cnik tego nie upilnuje, nie \u0142ud\u017a si\u0119, bo nikt nie b\u0119dzie chcia\u0142 po g\u0142owie dosta\u0107, jak okolica zejdzie si\u0119 tam na szaber. Bo ludzie wierzyli, \u017ce tam s\u0105 z\u0142ote klamki i podziemne przej\u015bcia na Ukrain\u0119 z Ar\u0142amowa, takie legendy chodzi\u0142y, jak to by\u0142o zamkni\u0119te i nikt dost\u0119pu z miejscowych nie mia\u0142. Wi\u0119c m\u00f3wi\u0119, oddeleguj mnie tam do pracy, a ja przez zim\u0119 to poci\u0105gn\u0119. No i ci\u0105gn\u0105\u0142em przez ca\u0142y rok. Mia\u0142em 6 pracownik\u00f3w. I ju\u017c na Sylwestra mia\u0142em pe\u0142ny o\u015brodek, a p\u00f3\u017aniej to i my\u015bliwi przyje\u017cd\u017cali i jakie\u015b wesela by\u0142y, takie us\u0142ugi w hotelu Ar\u0142amowskim. Ale by\u0142a to niez\u0142a droga do alkoholizmu, bo jak tam siedzisz i jeste\u015b fajny kierownik, to ka\u017cdy chce z fajnym kierownikiem napi\u0107 si\u0119, a fajny kierownik te\u017c nie odmawia\u0142. No i codziennie by\u0142 alkohol. Co tu du\u017co gada\u0107.<\/strong> A rodzina tutaj w Ustrzykach. By\u0142o ju\u017c tego za du\u017co i zwolni\u0142em si\u0119 \u2026 <\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Jeszcze wspomnijmy, jak si\u0119 poznali\u015bmy, bo w czasach KUL, to raczej z widzenia.<\/p>\n\n\n\n

– Ja je\u017adzi\u0142em do Jas\u0142a jeszcze wtedy mia\u0142em taki samoch\u00f3d \u0141ada-Niwa, jedyny samoch\u00f3d jaki mia\u0142em, to ju\u017c by\u0142o po tym jak sko\u0144czy\u0142em prac\u0119 w Tr\u00f3jcy, czyli to by\u0142 rok 1992.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W 1991 roku by\u0142y wybory i my\u015bmy startowali jako Porozumienie Obywatelskie Centrum <\/p>\n\n\n\n

– Porozumienie Centrum, PC razem z Ojcowizn\u0105, tego to ju\u017c nie pami\u0119tam, ale pozna\u0142em wtedy \u015bwi\u0119tej pami\u0119ci Stanis\u0142awa Zaj\u0105ca, bo je\u017adzi\u0142em do Krosna i do Jas\u0142a na spotkania i organizowa\u0142em je tak\u017ce tutaj w Ustrzykach – oczywi\u015bcie ja si\u0119 broni\u0142em przed tym r\u0119kami i nogami, bo nie ci\u0105gn\u0119\u0142o mnie do sto\u0142k\u00f3w politycznych, ale przyj\u0105\u0142em propozycj\u0119, \u017ceby kto\u015b z gminy, nasz, z sz\u00f3stego miejsca czy z pi\u0105tego jako zbieracz g\u0142os\u00f3w wyst\u0105pi\u0142. Porozumienie przegra\u0142o, przesz\u0142o do opozycji. Ja tutaj pracowa\u0142em w gminie, wtedy Korczak kandydowa\u0142 z Unii Demokratycznej i m\u00f3wi\u0142, \u017ce gada wyhodowa\u0142 na swoim \u0142onie, czyli mnie \u2026<\/strong> no bo ja z konkurencji kandydowa\u0142em.<\/strong> Potem da\u0142em si\u0119 jeszcze nam\u00f3wi\u0107, ale to ju\u017c na \u0142apacza g\u0142os\u00f3w z Unii Polityki Realnej. Przejecha\u0142 Korwin kt\u00f3rego\u015b razu, to ju\u017c chyba by\u0142y nast\u0119pne wybory, w 1997 roku i wtedy za\u0142o\u017cy\u0142em sztab wyborczy w barze \u0141ukasz, to taki bar na rynku, z piwem i frytkami, i tam by\u0142a moja siedziba,<\/strong> sztab wyborczy, p\u00f3\u017aniej to przez lata na ten bar m\u00f3wiono Sztab, nie \u0141ukasz. Teraz jest tam pizzeria Orlik, bo kto\u015b inny kupi\u0142. I tam siedzia\u0142em i po prostu piwo si\u0119 pi\u0142o i dyskusje polityczne prowadzi\u0142o, mia\u0142em jakie\u015b swoje plakaty, no to kto\u015b wychodzi\u0142, rozwiesza\u0142. Kt\u00f3rego\u015b razu kole\u017cka wraca i m\u00f3wi: – no przy\u0142o\u017cy\u0142em ch\u2026, bo kurcze, zdziera\u0142 Twoje plakaty. Przetr\u0105ci\u0142 jakiego\u015b go\u015bcia, kt\u00f3ry zrywa\u0142 moje teto, po prostu w ba\u0144k\u0119, w ry\u0142o, to taka walka polityczna. Oczywi\u015bcie UPR jak zwykle nie przeszed\u0142, bo Korwin na ostatniej prostej jaki\u015b g\u0142upi tekst wymy\u015bli\u0142. UPR mia\u0142a par\u0119 razy szans\u0119 na te 5% si\u0119 za\u0142apa\u0107, ale przed wyborami Korwin strzela\u0142 jakiego\u015b szczura, a to, \u017ce Hitler nie wiedzia\u0142 nic o morderstwach, no i oczywi\u015bcie prasa to podchwytywa\u0142a i ludzie pomy\u015bleli, jaki g\u0142upi, albo, \u017ce kobiety to gorszy kawa\u0142ek cz\u0142owieka i oczywi\u015bcie traci\u0142 od razu spor\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 elektoratu kt\u00f3ra by za nim posz\u0142a,<\/strong> zw\u0142aszcza m\u0142odzie\u017c, kt\u00f3r\u0105 porywa\u0142, bo ja zna\u0142em troch\u0119 tych ludzi z UPR. Ale og\u00f3lnie mia\u0142em r\u00f3\u017cne w\u0105tpliwo\u015bci, wi\u0119c si\u0119 do tej polityki nie pcha\u0142em, jako\u015b mi to nie odpowiada\u0142o.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Bo do komitet\u00f3w obywatelskich nie nale\u017ca\u0142e\u015b, ale do jakich organizacji by\u0142o Ci najbli\u017cej? KPN?<\/p>\n\n\n\n

– Ja to kontestowa\u0142em, ja uwa\u017ca\u0142em, \u017ce tutaj trzeba z komun\u0105 sko\u0144czy\u0107, a nie si\u0119 z ni\u0105 dogadywa\u0107. KPN nie, bo zna\u0142em tych ludzi w wi\u0119kszo\u015bci, cho\u0107 niekt\u00f3rzy bardzo rozs\u0105dni. Ale wi\u0119kszo\u015b\u0107 to byli tacy ma\u0142o powa\u017cni. <\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Tutaj w Bieszczadach osiad\u0142 brat Marcina Dybowskiego, wydawcy ANTYKU.<\/p>\n\n\n\n

– Marcin u mnie go\u015bci\u0142 kiedy\u015b, jak do brata jecha\u0142<\/strong>, tak\u017ce z Marcinem z czas\u00f3w studenckich i p\u00f3\u017aniej mamy kontakt do dzisiaj zreszt\u0105, on \u015bwietne rzeczy wydaje,\u00a0ja mam jego\u00a0Konecznego,\u00a0Bibli\u0119\u00a0Wujka,\u00a0to nie wiem, czy widzia\u0142e\u015b\u2026 to jest genialna rzecz,\u00a0bo tutaj masz t\u0142umaczenie Wujka\u00a0po jednej stronie i tekst \u0142aci\u0144ski po drugiej.<\/strong> On wydaje co jaki\u015b czas,\u00a0jak nazbiera zam\u00f3wie\u0144, bo\u00a0to kosztuje troch\u0119, a jak nazbiera tyle,\u00a0\u017ce mu si\u0119 op\u0142aci,\u00a0to ma blachy i dodrukowuje. A\u00a0brata Marcina nie znam,\u00a0ale wiem, \u017ce on gdzie\u015b tutaj\u2026<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W\u00a0Smolniku hoduje jakie\u015b byd\u0142o, daniele czy kozy ju\u017c nie pami\u0119tam, ko\u0142o tej cerkiewki? Marcin jest ostry, Marcin\u00a0ca\u0142y czas tak\u00a0robi\u2026\u00a0<\/p>\n\n\n\n

– Na prawo od niego \u015bciana, zreszt\u0105 po wydawnictwach wida\u0107. On zreszt\u0105 podzieli\u0142 to wydawnictwo, cz\u0119\u015b\u0107 zostawi\u0142 sobie, a drug\u0105 prowadzi Marek Derewiecki. Ka\u017cdy ma inny profil wydawniczy, jeden wydaje filozof\u00f3w, drugi inne. I nie wiem czy wiesz, ale oni chcieli podpali\u0107 z Markiem Derewieckim Komitet Powiatowy komunist\u00f3w, w Lublinie na Lipowej ko\u0142o cmentarza. Wojew\u00f3dzki by\u0142 przy Rac\u0142awickiej, to ten taki trzy pi\u0119trowy. I oni si\u0119 tam w\u0142amali od strony cmentarza, od zaplecza i mieli ju\u017c tam \u2026 co\u015b tego, tylko ich str\u00f3\u017c przegoni\u0142. Marcin studiowa\u0142 w Lublinie\u2026na KUL-u, a p\u00f3\u017aniej si\u0119 pod Warszaw\u0119 przeni\u00f3s\u0142.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

W Bieszczadach<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czym zajmowa\u0142e\u015b si\u0119 po pracy w hotelu ar\u0142amowskim?<\/p>\n\n\n\n

– Przez jaki\u015b czas by\u0142em bez pracy, wi\u0119c pracowa\u0142em w lesie, w zak\u0142adzie us\u0142ug le\u015bnych. Sadzi\u0142em lasy od \u017ar\u00f3de\u0142 Sanu i p\u00f3\u017aniej powsta\u0142o Mi\u0119dzynarodowe Centrum Ekologii w Ustrzykach z inicjatywy pani profesor Zofii Fiszer-Malanowskiej, kt\u00f3ra mia\u0142a koncepcj\u0119, \u017ceby takie cztery punkty w Polsce utworzy\u0107, jeden w Ustrzykach, jeden gdzie\u015b na pojezierzu na Mazurach, w Kotlinie K\u0142odzkiej i na Wyspie Wolin.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Ale w ramach Polski Akademii Nauk? Obok Parku Bieszczadzkiego?<\/p>\n\n\n\n

\u00a0– Obok Parku,\u00a0to by\u0142o niezale\u017cne Mi\u0119dzynarodowe Centrum Ekologii i to by\u0142o tak, \u017ce jak dosta\u0142em prac\u0119, to by\u0142em takim jakby kierownikiem jednoosobowym i ona wtedy robi\u0142a badania nad wypa\u0142em w\u0119gla. Czy to jest szkodliwe, czy nie.\u00a0<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Jeszcze by\u0142y mielerze?\u00a0W latach 90. taki jeszcze dymi\u0142 ko\u0142o Rokszyc pod Przemy\u015blem, przy szlaku czerwonym na Kopysta\u0144k\u0119.<\/p>\n\n\n\n

– Nie, nie mielerze, ju\u017c zaczyna\u0142y si\u0119 retorty.<\/strong> Mielerze, to ju\u017c by\u0142y ostatnie, mo\u017ce gdzie\u015b tam jeszcze jakie\u015b, ale by\u0142y ju\u017c retorty. I wtedy by\u0142o ich du\u017co, wiesz, Bieszczady dymi\u0142y.<\/strong> Wi\u0119c by\u0142y protesty, \u017ce to szkodliwe, no i ona zak\u0142ada\u0142a centra ekologiczne. Chodzili\u015bmy ko\u0142o tych retort i na r\u00f3\u017cnych wysoko\u015bciach, id\u0105c w g\u00f3r\u0119 zakopywali\u015bmy takie szybki z jak\u0105\u015b tam pow\u0142oczk\u0105 i to w ziemi le\u017ca\u0142o p\u00f3\u0142 roku, p\u00f3\u017aniej to musia\u0142em wykopa\u0107 i przesy\u0142a\u0142em do Warszawy.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Gdzie mniej wi\u0119cej, w kt\u00f3rych rejonach?<\/p>\n\n\n\n

 – To by\u0142 Smerek, potem Polana, Czarna, w r\u00f3\u017cnych miejscach w Bieszczadach w\u0142a\u015bciwych.<\/strong> I p\u00f3\u017aniej to si\u0119 sko\u0144czy\u0142o, ale plac\u00f3wka trwa\u0142a, bo tutaj by\u0142 te\u017c hotel taki dla pracownik\u00f3w. To by\u0142 rok 93 chyba. I przyje\u017cd\u017cali z zagranicy ludzie ogl\u0105da\u0107 te dzia\u0142ania, a ja jako miejscowy mia\u0142em ich oprowadza\u0107 po lasach i g\u00f3rach, \u017ceby im tam u\u0142atwi\u0107 dost\u0119p, \u017ceby sami nie pob\u0142\u0105dzili.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Jakie\u015b opracowania z tych swoich bada\u0144 robili?<\/p>\n\n\n\n

– Oni robili, ja tylko mia\u0142em by\u0107 takim cicerone, czy pojecha\u0107 w Bieszczady z nimi, oni chc\u0105 wej\u015b\u0107 tu czy tam, no to ju\u017c z nimi. Tu kiedy\u015b by\u0142 taki Rosjanin, kt\u00f3ry mr\u00f3wkami si\u0119 interesowa\u0142, wi\u0119c \u0142azili\u015bmy po g\u00f3rach, po mrowiskach i tam badania robi\u0142.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Jak d\u0142ugo ten o\u015brodek dzia\u0142a\u0142?<\/p>\n\n\n\n

– Do momentu, gdy profesor Malanowsk\u0105 porwali Czecze\u0144cy, bo j\u0105 porwali na okup. To g\u0142o\u015bna sprawa by\u0142a. W latach 90. ona pojecha\u0142a na Kaukaz jakie\u015b bizony liczy\u0107, czy co\u015b takiego, no a tam Czecze\u0144cy j\u0105 porwali, dla okupu \u2026 I poniewa\u017c ona by\u0142a spr\u0119\u017cyn\u0105 tego Centrum Ekologii, to zacz\u0119\u0142o ono powoli podupada\u0107.<\/strong> Ona odzyska\u0142a wolno\u015b\u0107 i p\u00f3\u017aniej jak pracowa\u0142em w Urz\u0119dzie ds. Repatriacji Cudzoziemc\u00f3w spotka\u0142em j\u0105, kiedy przysz\u0142a stara\u0107 si\u0119, \u017ceby pewnej rodzinie, kt\u00f3ra opiekowa\u0142a si\u0119 ni\u0105 na Kaukazie i du\u017co jej pomog\u0142a, pom\u00f3c uzyska\u0107 status uchod\u017acy, przyspieszy\u0107 te procedury.<\/strong>

– Aha, aha, no szkoda, bo to ciekawa sprawa to Centrum Ekologii.<\/p>\n\n\n\n

– Ona rzeczywi\u015bcie anga\u017cowa\u0142a si\u0119, nast\u0119pnie plac\u00f3wk\u0105 kierowa\u0142 Kajetan Perzanowski, p\u00f3\u017aniej zosta\u0142 profesorem na KUL-u\u2026<\/strong>
– Centrum Ekologii zajmowa\u0142o si\u0119 wtedy tak\u017ce nied\u017awiedziami i \u017cubrami, prawda? Ja pozna\u0142em go wtedy, by\u0142em wicewojewod\u0105 odpowiedzialnym za sprawy rolnictwa i ochrony \u015brodowiska, dlatego cz\u0119sto bywa\u0142em w Bieszczadach, gdzie m.in. by\u0142y g\u0142o\u015bne sprawy szk\u00f3d wyrz\u0105dzanych przez wilki, a on w Ustrzykach kierowa\u0142 plac\u00f3wk\u0105 PAN przy muzeum przyrodniczym i bada\u0142 du\u017c\u0105 zwierzyn\u0119, nied\u017awiedzie, wilki\u2026<\/p>\n\n\n\n

– On si\u0119 zajmowa\u0142 dzikami, zbiera\u0142 r\u00f3\u017cne odchody, g\u00f3wnie dzik\u00f3w w r\u00f3\u017cnych rejonach<\/strong>. To by\u0142 tak 97, 98 \u2026<\/strong> Ale te\u017c \u017cubry, on pisa\u0142 doktorat, nie, ju\u017c chyba ma wy\u017csz\u0105,<\/strong> z dzik\u00f3w\u2026<\/strong>
– Ale co, dzia\u0142a jeszcze to Centrum tutaj? Chyba przy Bieszczadzkim Parku Narodowym?<\/p>\n\n\n\n

– Nie, ju\u017c nie, zwin\u0119\u0142a si\u0119 plac\u00f3wka, chocia\u017c mogli p\u00f3\u017aniej znale\u017a\u0107 jakie\u015b po\u0142\u0105czenie, a Perzanowski jest emerytowanym profesorem KUL<\/strong>. On mieszka\u0142 w Woli Ma\u0107kowej czy Micha\u0142owej, gdzie\u015b w Beskidzie Niskim, jak si\u0119 w Bieszczady ko\u0144cz\u0105. Tam by\u0142a te\u017c hodowla \u017cubr\u00f3w i on te\u017c si\u0119 tym troch\u0119 zajmowa\u0142.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

 W administracji<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– No dobrze, co by\u0142o dalej, po tym Centrum Ekologii?<\/p>\n\n\n\n

 – Z Centrum Ekologii zwolni\u0142em si\u0119, pieni\u0105dze by\u0142y niedu\u017ce, coraz gorzej by\u0142o si\u0119 utrzyma\u0107, wi\u0119c kolega wzi\u0105\u0142 mnie do Austrii do pracy – jako popychl\u0119 budowlane. By\u0142y tam taczki, cement, takie r\u00f3\u017cne sprawy. Przepracowa\u0142em tam par\u0119 miesi\u0119cy, gdy zadzwoni\u0142 kolega Marek \u0141api\u0144ski, kt\u00f3ry by\u0142 wcze\u015bniej w Stra\u017cy Granicznej w Przemy\u015blu, a p\u00f3\u017aniej zast\u0119pc\u0105 Generalnego Inspektora Celnego w Warszawie, a my\u015bmy si\u0119 tutaj znali \u2026<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– To ju\u017c by\u0142o po 1997 roku, kiedy AWS wygra\u0142 wybory?<\/p>\n\n\n\n

 – Inspekcja Celna powsta\u0142a w 1998 roku oddzielnie,<\/strong> bo wcze\u015bniej by\u0142 Departament GUS-u G\u0142\u00f3wnego Urz\u0119du Ce\u0142,<\/strong> jako nowy organ administracji rz\u0105dowej i Marek \u0141api\u0144ski zosta\u0142 tam zast\u0119pc\u0105 Generalnego no i m\u00f3wi jest robota, przyje\u017cd\u017caj. I tak jak przyjecha\u0142em, to z \u0142apanki zosta\u0142em dyrektorem kadr, bo nikt nie chcia\u0142, a ja chocia\u017c nie bardzo wiedzia\u0142em z czym to si\u0119 je, to ju\u017c nie chcia\u0142o mi si\u0119 do tej Austrii wraca\u0107.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– I wtedy si\u0119 ponownie spotkali\u015bmy, bo wcze\u015bniej chyba tylko z widzenia na KUL, a w czasach PC, to sporadycznie. Marek by\u0142 wtedy wiceszefem GIC-u, a kiedy zosta\u0142 genera\u0142em i kto by\u0142 szefem?<\/p>\n\n\n\n

– Bana\u015b, nie ten z\u00a0NIK-u,\u00a0tylko Pawe\u0142\u00a0Bana\u015b by\u0142 G\u0142\u00f3wnym\u00a0Inspektorem\u00a0Celnym,\u00a0a Marek \u0141api\u0144ski by\u0142 jego zast\u0119pc\u0105. Genera\u0142em on wtedy jeszcze nie by\u0142,\u00a0on p\u00f3\u017aniej dopiero w genera\u0142y poszed\u0142 jak zosta\u0142 szefem\u00a0Stra\u017cy Granicznej. A wcze\u015bniej, w styczniu 2000 r. dosta\u0142em propozycj\u0119 do MSW na dyrektora kadr i przeszed\u0142em tam. Nied\u0142ugo p\u00f3\u017aniej jak lewica\u00a0zwyci\u0119\u017cy\u0142a, to zlikwidowali\u00a0Inspekcj\u0119\u00a0Celn\u0105, ludzi rozgonili, ja w MSW by\u0142em jeszcze p\u00f3\u0142 roku jako dyrektor,\u00a0ale te\u017c zosta\u0142em odstrzelony,\u00a0bo si\u0119 tam z jednym go\u015bciem skonfliktowa\u0142em, potem zosta\u0142em w kadrach g\u0142\u00f3wnym specjalist\u0105,\u00a0nie mia\u0142em nic do roboty,\u00a0ani komputera,\u00a0przez par\u0119 miesi\u0119cy siedzia\u0142em. Potem pracowa\u0142em w Urz\u0119dzie do Spraw Repatriacji. Wtedy szefem MSW by\u0142 Biernacki Marek, a Podolski by\u0142 wiceministrem<\/strong> od Stra\u017cy\u00a0Po\u017carnej,\u00a0Policji\u00a0\u2026 I\u00a0wtedy te\u017c powstawa\u0142 ten Urz\u0105d i Jan W\u0119grzyn zostawa\u0142 szefem tego Urz\u0119du,\u00a0on te\u017c studiowa\u0142 na KUL-u<\/strong>, a pochodzi\u00a0spod Krosna,\u00a0z\u00a0Miejsca Piastowego i zaproponowa\u0142 mi tam prac\u0119.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– A potem by\u0142 wiceszefem Kancelarii\u00a0Sejmu.<\/p>\n\n\n\n

– Jako\u015b tak, ale nie wiem. I przeszed\u0142em w 2000 roku, w czerwcu chyba, do Urz\u0119du do Spraw Cudzoziemc\u00f3w i wtedy go wsp\u00f3\u0142tworzy\u0142em, bo wtedy by\u0142 jeszcze Departament Migracji i Uchod\u017astwa. Nowy Urz\u0105d do Spraw Repatriacji i Cudzoziemc\u00f3w by\u0142 nadzorowany przez kt\u00f3rego\u015b z ministr\u00f3w spraw wewn\u0119trznych, ale zwyczajowo m\u00f3wi\u0142o si\u0119 panie ministrze do generalnego dyrektora. A potem zmienili nazw\u0119 na Urz\u0105d do Spraw Cudzoziemc\u00f3w, bo Repatriacja wr\u00f3ci\u0142a do MSW.<\/strong> Odszed\u0142em z tego urz\u0119du w dziwnych okoliczno\u015bciach, bo w 2007 roku, w pewnym momencie dyrektor W\u0119grzyn wezwa\u0142 mnie i powiedzia\u0142, \u017ce mu si\u0119 praca moja nie podoba, \u017ce si\u0119 nad tym nie znam i \u017cebym sobie czego\u015b innego poszuka\u0142.<\/strong> A prawdziwy pow\u00f3d by\u0142 prosty: wygryz\u0142a mnie tam jaka\u015b dziewczyna, kt\u00f3rej troch\u0119 w \u017cyciu pomog\u0142em, no ale ona mia\u0142a chrapk\u0119 na to moje stanowisko, ju\u017c by d\u0142ugo opowiada\u0107 jak to do tego dosz\u0142o w ka\u017cdym razie przenios\u0142em si\u0119 do pracy w Poczcie Polskiej. I tam Jasiu Bry\u0142owski, dyrektor Centrum Zarz\u0105dzania Bezpiecze\u0144stwem Poczty Polskiej, zrobi\u0142 mnie kierownikiem Centrum Zarz\u0105dzania na okr\u0119g warszawski. To by\u0142 2008 i w Poczcie Polskiej przesiedzia\u0142em dziesi\u0119\u0107 lat, na r\u00f3\u017cnych stanowiskach, bo Poczta ci\u0105g\u0142e reorganizacje mia\u0142a, zreszt\u0105 trwa to do dzi\u015b, to pod tym wzgl\u0119dem nic si\u0119 tam nie zmieni\u0142o. <\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Gdzie pracowa\u0142e\u015b w ostatnich latach?<\/p>\n\n\n\n

– Pomaga\u0142em jednemu koledze dosta\u0107 si\u0119 do CBA i sam tam przeszed\u0142em. To by\u0142 rok 2018, szefem CBA by\u0142 Ernest Bejda, a zast\u0119pc\u0105 Bogdan Sakowicz obaj mnie znali, bo obu przyjmowa\u0142em do pracy w Inspekcji Celnej, a z Bogdanem studiowa\u0142em na historii.  Wi\u0119c po dziesi\u0119ciu lat przepracowanych w Poczcie ci\u0105g dalszy to jest CBA, gdzie trafi\u0142em na koniec kariery zawodowej. Raz poszed\u0142em do Bogdana i Ernesta rozmawiamy i ja m\u00f3wi\u0119, \u017ce ten m\u00f3j kolega stara si\u0119 do pracy w CBA, a ja r\u0119cz\u0119 za niego i tak dalej. Oczywi\u015bcie badania trzeba przej\u015b\u0107, CBA mia\u0142o swoje, ale \u017ceby te\u017c by\u0142o jakie\u015b tam \u0142askawe oko. A Bogdan pyta, a co ty robisz, m\u00f3wi\u0119: siedz\u0119 na poczcie i wykonuj\u0119 robot\u0119 tresowanej ma\u0142py, kopiuj i w klej, bo akurat taki mia\u0142em zakres i mia\u0142em ju\u017c dosy\u0107, bo pracowa\u0142em w skargach, a by\u0142o ich pi\u0119\u0107 tysi\u0119cy dziennie, i ile zrobi\u0142e\u015b, to zawsze by\u0142o pi\u0119\u0107 tysi\u0119cy zaleg\u0142ych. A on m\u00f3wi, to chod\u017a do nas, b\u0119dziesz robi\u0142 to samo. I przenios\u0142em si\u0119 na troch\u0119 lepsze pieni\u0105dze, oczywi\u015bcie badania wszystkie przeszed\u0142em, startowa\u0142em na funkcjonariusza, ale mnie odrzucili ze wzgl\u0119du na to \u017ce jakiego\u015b zakresu d\u017awi\u0119k\u00f3w nie s\u0142ysz\u0119, badania s\u0105 ustawione na ludzi dwadzie\u015bcia, trzydzie\u015bci lat, a ja w wieku sze\u015b\u0107dziesi\u0105tki startowa\u0142em i chocia\u017c wszystkie pr\u00f3by wysi\u0142kowe i sprawno\u015bciowe przeszed\u0142em, tylko w\u0142a\u015bnie z tym s\u0142uchem i nie zosta\u0142em funkcjonariuszem, czego p\u00f3\u017aniej nawet nie \u017ca\u0142owa\u0142em, bo na troch\u0119 d\u0142u\u017cszej smyczy lata\u0142em. Bo te\u017c by\u0142em pracownikiem cywilnym CBA i po czterech latach, jak tylko, \u017ce tak powiem wybi\u0142 dzwonek, \u017ce emerytura, to po prostu od razu z\u0142o\u017cy\u0142em papiery ani chwili d\u0142u\u017cej, ani chwili, tylko gdy 24 lutego 2022 roku przeszed\u0142em na emerytur\u0119, to Putin uderzy\u0142 na Ukrain\u0119. I od tamtego czasu ju\u017c siedz\u0119 sobie na emeryturze, po czym postanowi\u0142em sprowadzi\u0107 si\u0119 do Ustrzyk. \u017bona nie chcia\u0142a tutaj mieszka\u0107 i mieszka w Lublinie, bo te\u017c przesz\u0142a na emerytur\u0119, ale jej si\u0119 tutaj nie podoba\u0142o, wi\u0119c kupili\u015bmy mieszkanie w Lublinie i tam sobie mieszka, a ja wol\u0119 tutaj \u2026<\/strong><\/p>\n\n\n\n

 <\/strong>Ocena zmian<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Wr\u00f3\u0107my jeszcze do zmian, kt\u00f3re w Polsce zachodzi\u0142y na prze\u0142omie lat 80. i 90., pytam znaj\u0105c Tw\u00f3j negatywny stosunek do spraw okr\u0105g\u0142ego sto\u0142u. W tamtym czasie Przemy\u015blu, a s\u0105dz\u0119 \u017ce tak by\u0142o w ca\u0142ym kraju, nie znali\u015bmy szczeg\u00f3\u0142\u00f3w magdalenki czy okr\u0105g\u0142ego sto\u0142u, dlatego ca\u0142ym \u015brodowiskiem niezale\u017cnym zwi\u0105zanym ze Strychem Kulturalnym, zaanga\u017cowali\u015bmy si\u0119 w te wybory po stronie Solidarno\u015bci i Komitetu Obywatelskiego, w gruncie rzeczy g\u0142\u00f3wnie dlatego, \u017ceby wesprze\u0107 zmiany w ramach realnych mo\u017cliwo\u015bci. Postawa wy\u0142\u0105cznie negatywna i krytyczna uniemo\u017cliwia\u0142a jakikolwiek wp\u0142yw na zmiany. KPN jest tu chyba dobrym przyk\u0142adem \u2013 je\u015bli \u017c\u0105dasz ca\u0142ej puli, to mo\u017cesz nie uzyska\u0107 nic, a jak nie zaanga\u017cujesz si\u0119 w zmiany, to potem znikasz ze sceny politycznej.<\/p>\n\n\n\n

– Ja by\u0142em outsiderem, uwa\u017ca\u0142em, \u017ce 30% demokracja, to nie jest demokracja, nie mo\u017cna by\u0107 w po\u0142owie w ci\u0105\u017cy. A jeszcze dochodzi\u0142y g\u0142osy, bo jednak si\u0119 te kontakty mia\u0142o, \u017ce w Magdalence to chlej\u0105 i tam zapadaj\u0105 decyzje, a st\u00f3\u0142 to jest po prostu teatrum. I do dzisiaj tak\u0105 ocen\u0119 mam i nie zmieni\u0119 tego.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– w Przemy\u015blu takiej wiedzy nie mieli\u015bmy. Pr\u00f3bowali\u015bmy wi\u0119c racjonalnie do tego podchodzi\u0107, je\u015bli nie zaanga\u017cowaliby\u015bmy si\u0119, to nie mieliby\u015bmy \u017cadnego wp\u0142ywu. Byli z nami ludzie z r\u00f3\u017cnych \u015brodowisk, w naszym zespole by\u0142 na przyk\u0142ad Zygmunt Grzesiak, kt\u00f3ry by\u0142 w Krakowie w latach 80 cz\u0142onkiem LDP tej partii liberalno-demokratycznej Partia Niepodleg\u0142o\u015b\u0107 i mia\u0142 wyrok za terroryzm, bo przygotowywali w rynku wyrzutnie z ulotkami\u2026<\/p>\n\n\n\n

– Oni wydawali te\u017c pismo \u201eNiepodleg\u0142o\u015b\u0107\u201d.<\/strong> Miesi\u0119cznik polityczny bodaj\u017ce\u2026 <\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Ale g\u0142\u00f3wnie byli ludzie, kt\u00f3rzy polityk\u0119 poznawali dzia\u0142aj\u0105c w Solidarno\u015bci i w \u015brodowiskach ko\u015bcielnych. Ale mimo tego, anga\u017cowali\u015bmy si\u0119 w ruch obywatelski uznaj\u0105c, \u017ce na warunki przemyskie nie ma lepszego sposobu, \u017ceby anga\u017cowa\u0107 si\u0119 skutecznie w proces zmian. <\/p>\n\n\n\n

– Bardzo dobrze, bo byli\u015bcie tym najbardziej \u015bwiadomym powiedzmy, a co mieli towarzysze z partii przej\u0105\u0107 komitety obywatelskie, chocia\u017c troch\u0119 i tak przej\u0119li\u2026 <\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Przej\u0119li tak, ale w Przemy\u015blu uda\u0142o nam si\u0119 obroni\u0107 te komitety obywatelskie przed przej\u0119ciem, chocia\u017c na poziomie samorz\u0105d\u00f3w d\u0142ugo wsp\u00f3\u0142pracowali\u015bmy, bo tam by\u0142o wielu porz\u0105dnych ludzi i nie by\u0142o takich spor\u00f3w jak w ostatnich latach\u2026<\/p>\n\n\n\n

– Podzia\u0142y zacz\u0119\u0142y si\u0119 p\u00f3\u017aniej\u2026 po tym jak Platforma mia\u0142a rz\u0105d tworzy\u0107 z PiS, ale si\u0119 okaza\u0142o, \u017ce to PiS wygra\u0142 i od tego momentu zacz\u0119\u0142y si\u0119 jakie\u015b wycinki z gazet, nagonka na PiS si\u0119 zacz\u0119\u0142a i w og\u00f3le na Kaczora. A potem druga strona te\u017c nie by\u0142a d\u0142u\u017cna i zacz\u0119\u0142y si\u0119, \u017ce tak powiem, gry s\u0142owne kt\u00f3re trwaj\u0105 do dzisiaj coraz bardziej zacietrzewiaj\u0105c i zaperzaj\u0105c oponent\u00f3w\u2026<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Powiedz z perspektywy Twoich do\u015bwiadcze\u0144: min\u0119\u0142y lata 70 i 80, czasy pe\u0142nej opozycji, w latach 90 brali\u015bmy udzia\u0142 w r\u00f3\u017cnych pracach, w r\u00f3\u017cnych instytucjach, czyli poznawali\u015bmy funkcjonowanie aparatu pa\u0144stwa na poziomie samorz\u0105dowym i regionalnym, ale tak\u017ce instytucji centralnych i trwa to do dzisiaj. Jakby\u015b oceni\u0142 ten proces zmian? W jakim stopniu uda\u0142o si\u0119 wykorzysta\u0107 odzyskan\u0105 wolno\u015b\u0107 i niepodleg\u0142e pa\u0144stwo do budowy suwerenno\u015bci do budowy silnych instytucji pa\u0144stwowych?<\/p>\n\n\n\n

 – Moja ocena jest bardzo negatywna, bo nast\u0105pi\u0142 niesamowity rozrost aparatu biurokratycznego – te cztery s\u0142ynne reformy BUZKA, a wtedy by\u0142em w MSWiA dyrektorem kadr i to przejmowanie ilu\u015b nowych stanowisk pracy bo nowe urz\u0119dy, nowe departamenty, nowe biura – to po prostu by\u0142a lawina, lawina, lawina nowych, nowo przejmowanych ludzi do tego\u2026 ja patrzy\u0142em na to i ocenia\u0142em, \u017ce dzieje si\u0119 to samo co za komuny, \u017ce administracja ro\u015bnie w spos\u00f3b niekontrolowany, a tak naprawd\u0119 to z tego pieni\u0119dzy nie ma, z tego pa\u0144stwo si\u0119 nie bogaci, to s\u0105 urz\u0119dnicy, kt\u00f3rzy nie produkuj\u0105 nic. W zwi\u0105zku z tym mam negatywne spojrzenie. A ca\u0142y czas si\u0119 tak dzieje i za du\u017co si\u0119 nie zmienia przychodz\u0105 jedni czyszcz\u0105 tamtych, potem ci tych. Wi\u0119c to nie zach\u0119ca do anga\u017cowania si\u0119, niby ten KSAP, kt\u00f3ry powsta\u0142, mia\u0142 stworzy\u0107 klas\u0119 urz\u0119dnik\u00f3w, kt\u00f3rzy mieli by\u0107 fachowcami itd. I ich nie mia\u0142 interesowa\u0107 PiS, czy PO, czy Unia czy tam co, kto rz\u0105dzi, oni mieli by\u0107 kadr\u0105 propa\u0144stwow\u0105. Ale wykszta\u0142cili r\u00f3\u017cnych zawod\u00f3wka takich, kt\u00f3rym si\u0119 wydawa\u0142o, \u017ce s\u0105 najlepsi. A oni p\u00f3\u017aniej, jak odpracowali swoje, to uciekali w prywatne interesy, biznesy, bo tam si\u0119 lepiej zarabia\u0142o.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czyli jeden z mankament\u00f3w, to jest to, \u017ce nie uda\u0142o si\u0119 utworzy\u0107 takiej du\u017cej grupy, kt\u00f3ra by by\u0142a opok\u0105 aparatu pa\u0144stwowego \u2026 <\/p>\n\n\n\n

– I by\u0142aby apolityczna. Nie partia, nie cz\u0119\u015b\u0107. Tylko jedno: Polska, to nas interesuje, nic poza tym, \u017cadne polityczne uk\u0142ady \u017cadne gierki polityczne. No bo inaczej, to urz\u0119dnicy zjadaj\u0105 energi\u0119 na to, \u017ceby si\u0119 sto\u0142ka trzyma\u0107 i nie podejmuj\u0105 decyzji. Ja tam si\u0119 nie ba\u0142em podejmowa\u0107 decyzji, nie by\u0142y takie wa\u017cne, ale potrafi\u0142em si\u0119 obroni\u0107, a jak zadar\u0142em z Damianem Jakubowskim, czerwonym, wydawa\u0142o mi si\u0119, \u017ce od ministra Biernackiego z AWS, ale nie – musia\u0142em odej\u015b\u0107 z dyrektora. On by\u0142 szefem nadwi\u015bla\u0144skich, jednym chyba z ostatnich szef\u00f3w jednostek MSW \u2026<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Ta fraternizacja i podporz\u0105dkowywanie si\u0119 starym uk\u0142adom zjad\u0142o wielu ludzi z Solidarno\u015bci. Czyli mo\u017cna powiedzie\u0107, \u017ce jednym z wniosk\u00f3w z lat dziewi\u0119\u0107dziesi\u0105tych i obecnego wieku na przysz\u0142o\u015b\u0107, to jest potrzeba szkolenia kadr do budowy apolitycznego aparatu propa\u0144stwowego, kt\u00f3ry b\u0119dzie dba\u0142 o interesy ca\u0142ego pa\u0144stwa\u2026 <\/p>\n\n\n\n

– Nie b\u0119dzie psu\u0107 prawa, nie b\u0119dzie wymy\u015bla\u0107 coraz to nowych przepis\u00f3w, od kt\u00f3rych ju\u017c si\u0119 roi w g\u0142owach\u2026<\/strong>
– To tu ju\u017c mamy do czynienia z cech\u0105 demokracji parlamentarnej, bo stanowienie prawa nale\u017cy do w\u0142adzy ustawodawczej, do parlamentu wybieranego przez nar\u00f3d i to on reprezentuje suwerena. A ponadto, ustr\u00f3j parlamentarny w ka\u017cdym chyba pa\u0144stwie demokratycznym opiera si\u0119 na systemie partyjnym i to partie skupiaj\u0105 ludzi do wybor\u00f3w wok\u00f3\u0142 swoich program\u00f3w. Tak jest i w Polsce. Ale od lat nie m\u00f3wi si\u0119 o tym, \u017ce obecnie wi\u0119kszo\u015b\u0107 ustaw nie wymy\u015blaj\u0105 pos\u0142owie, tylko rz\u0105d i Unia Europejska. Pos\u0142owie i senatorowie przeg\u0142osowuj\u0105 je i potem za to obrywaj\u0105, cz\u0119sto niesprawiedliwie, bo oni nie s\u0105 pomys\u0142odawcami zmian, chocia\u017c to oni decyzje podejmuj\u0105. To s\u0105 s\u0142abe strony naszej demokracji.<\/p>\n\n\n\n

– Ludzie musz\u0105 opami\u0119ta\u0107 si\u0119 w tym Sejmie, bo to psuje pa\u0144stwo.
Bo jak jest jaki\u015b projekt ustawy, to nale\u017cy przewidzie\u0107 skutki jakie b\u0119d\u0105, a nie dopiero na \u017cywej tkance do\u015bwiadcza\u0107, \u017ce co\u015b chyba nie by\u0142o najlepsze, \u017ce trzeba tu kolejn\u0105 poprawk\u0119 do kolejnej ustawy\u2026<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– W roku 2012 odm\u00f3wi\u0142e\u015b przyj\u0119cia Krzy\u017ca Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski, drugiego w hierarchii wa\u017cno\u015bci odznaczenia pa\u0144stwowego, kt\u00f3re zosta\u0142o przyznane Ci w 2011 roku przez prezydenta Bronis\u0142awa Komorowskiego. Rzadko mamy z tak\u0105 decyzj\u0105 do czynienia. Ja zreszt\u0105 te\u017c z podobnych powod\u00f3w nie przyjmowa\u0142em w tamtych latach Krzy\u017ca Wolno\u015bci i Solidarno\u015bci, dopiero przyj\u0105\u0142em go w 2016 roku. Ale przywo\u0142uj\u0119 ten fakt przede wszystkim z powodu uzasadnienia Twojej odmowy. Bowiem w lipcu 2012 roku piszesz do wojewody podkarpackiego, \u017ce opr\u00f3cz technicznych \u201elapsus\u00f3w\u201d i ur\u0105gaj\u0105cej wszelkim prawid\u0142om formy zaproszenia ze strony administracji rz\u0105dowej, merytorycznie odnosisz si\u0119 do uzasadnienia za\u0142\u0105czonego do przyznanego Ci odznaczenia, gdzie jest mowa o Twoich \u201ewybitnych zas\u0142ugach dzia\u0142alno\u015bci dziennikarskiej i obrony demokratycznych warto\u015bci\u201d. W \u015bwietle tego, jak by\u0142o niszczone pa\u0144stwo polskie po 2007 roku, ale tak\u017ce wobec obecnych dzia\u0142a\u0144 \u0142amania praworz\u0105dno\u015bci Tw\u00f3j gest jest bardzo wyrazisty, bo mo\u017cna to zrozumie\u0107, \u017ce odcinasz si\u0119 zar\u00f3wno od rz\u0105d\u00f3w politycznych sprzed dekady, jak i obecnych w Polsce. Piszesz bowiem, \u017ce przyjmuj\u0105c order zaprzeczy\u0142by\u015b \u201eca\u0142ej swojej dotychczasowej dzia\u0142alno\u015bci opozycyjnej, opieraj\u0105cej si\u0119 na idei walki o wolno\u015b\u0107 s\u0142owa, o prawo do nieskr\u0119powanej \u017cadnymi politycznymi ograniczeniami wypowiedzi, o walk\u0119 o prawo do prawdy\u2026\u201d. Stan\u0105\u0142e\u015b nie tylko przeciwko niszczeniu pa\u0144stwa polskiego i powracaj\u0105cej w ukryciu cenzurze, ale tak\u017ce po stronie wolnych medi\u00f3w, w tym Telewizji Trwam. Mo\u017cna zacytowa\u0107 pewnego klasyka: \u201enie o tak\u0105 Polsk\u0119 walczy\u0142e\u015b\u201d. Czy dobrze odczytuj\u0119 \u017ar\u00f3d\u0142a oraz intencje tych decyzji?<\/p>\n\n\n\n

– Tak, w uzasadnieniu poda\u0142em powody. Ale tak\u017ce dawca tego Krzy\u017ca by\u0142 nie akceptowalny, wi\u0119c nie chcia\u0142em mie\u0107 z nim nic wsp\u00f3lnego. Poza tym dostawali ten krzy\u017c r\u00f3\u017cni dziwni ludzie i nie chcia\u0142em by\u0107 w tym gronie.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy zastanawia\u0142e\u015b si\u0119 kiedykolwiek nad podzia\u0142ami administracyjnymi w Polsce w czasach AWS-u – wesz\u0142y powiaty, powsta\u0142y du\u017ce wojew\u00f3dztwa z tych 49 ma\u0142ych\u2026<\/p>\n\n\n\n

– To by\u0142o s\u0142uszne z tych 49 wojew\u00f3dztw zrobi\u0107 16.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– 16 wojew\u00f3dztw, 300 ile\u015b powiat\u00f3w, ale s\u0105 r\u00f3\u017cne zdania na ten temat, bo m\u00f3wi si\u0119, \u017ce Polska <\/p>\n\n\n\n

nadal, chocia\u017c jest policentrycznym pa\u0144stwem, to nie rozwija si\u0119 r\u00f3wnomiernie. Jednak o\u015brodki wojew\u00f3dzkie wysysaj\u0105 si\u0142y intelektualne fundusze, a wi\u0119c nie ma tu r\u00f3wnomiernego rozwoju i pod tym k\u0105tem ta reforma by\u0142a niedopracowana. Inni m\u00f3wi\u0105, \u017ce powiaty nie spe\u0142niaj\u0105 swoich zada\u0144 i s\u0105 zbyt kosztowne w utrzymaniu.<\/p>\n\n\n\n

– Tego nie wiem, bo powiatami si\u0119 nie interesowa\u0142em. Natomiast uwa\u017cam, \u017ce im mniej wojew\u00f3dztw to lepiej, bo po prostu mniej tych urz\u0119d\u00f3w wojew\u00f3dzkich, mniej pierwszych sekretarzy wojew\u00f3dzkich i tak dalej, i tak dalej\u2026<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Jakby\u015b jeszcze m\u00f3g\u0142 na to spojrze\u0107 z innych perspektyw, oczywi\u015bcie o plusach nie mo\u017cemy zapomina\u0107, mamy wolno\u015b\u0107, nie ma cenzury\u2026<\/p>\n\n\n\n

 – Jak najbardziej, cenzura jest troszeczk\u0119 inna – ju\u017c teraz nie mo\u017cesz powiedzie\u0107 \u201epeda\u0142\u201d, bo to mowa nienawi\u015bci<\/strong>! albo inne takie pierdolety\u2026 
<\/strong>– To tutaj tak, natomiast jeste\u015bmy w Unii Europejskiej mamy te podstawowe prawa<\/p>\n\n\n\n

zapewnione poruszanie si\u0119 po ca\u0142ej Unii, osiedlanie, studiowanie, praca. Tylko z kolei dosz\u0142y r\u00f3\u017cne nowe zagro\u017cenia, kt\u00f3re nam suwerenno\u015b\u0107 i niepodleg\u0142o\u015b\u0107 mog\u0105 odebra\u0107 niebawem\u2026<\/p>\n\n\n\n

– Moje zdanie jest raczej, \u017ce to ju\u017c niewiele mamy suwerenno\u015bci i niepodleg\u0142o\u015bci\u2026 <\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czy m\u00f3g\u0142by\u015b to oceni\u0107 – jak to wygl\u0105da z perspektywy naszego zak\u0105tka Polski, Bieszczad\u00f3w szeroko rozumianych? Co zmieni\u0142o si\u0119?<\/p>\n\n\n\n

– Ja tu jestem od dw\u00f3ch lat. Je\u015bli si\u0119 co\u015b zmieni\u0142o, to tak, zmieni\u0142y si\u0119 wsie jest tutaj du\u017co czy\u015bciej, miasto jest \u0142adniejsze, bo Ustrzyki kiedy\u015b wygl\u0105da\u0142y jak zapyzia\u0142e. I to jest na pewno zas\u0142uga burmistrz\u00f3w, z kt\u00f3rymi nie by\u0142o mi po drodze, bo to inne zapatrywania polityczne, Ale doceniam to, co zrobiono za Korczaka, potem So\u0142uja. Potem Romowicz to g\u0142upot narobi\u0142 – par\u0119 jakich\u015b inwestycji, kt\u00f3re s\u0105 niepotrzebne, albo \u017ale ulokowane, ale to jakby inna sprawa. Natomiast miasto jest na pewno \u0142adniejsze, jest czystsze, kiedy\u015b by\u0142 park zapuszczony, a teraz jest inaczej i elewacje s\u0105 czyste, ludzie nie maluj\u0105 po \u015bcianach, to mi si\u0119 te\u017c w Rzeszowie podoba, jak tam Ferenc rz\u0105dzi\u0142, to tam nie by\u0142o po \u015bcianach \u017cadnych malunk\u00f3w, ja chodzi\u0142em po tym przynajmniej starym Rzeszowie i po prostu patrzy\u0142em specjalnie<\/strong>, czy s\u0105 jakie\u015b maziaje czy nie, a tam by\u0142y i kwiaty w doniczkach, i elewacje tych budynk\u00f3w to by\u0142o czyste miasto i jest nadal zreszt\u0105. <\/strong><\/p>\n\n\n\n

CIEKAWOSTKI  ZE  ZBIOR\u00d3W<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Ale skoro pytasz o moj\u0105 ocen\u0119 rzeczywisto\u015bci, ocen\u0119 zmian, to podam Ci jako przyk\u0142ad pewn\u0105 ciekawostk\u0119 z \u017cycia poczty polskiej i rosyjskiej. Jest ona z lat 90, ale wg mnie niewiele si\u0119 zmieni\u0142o. Przyjrzyj si\u0119 z jednej i z drugiej strony i to uwa\u017cam, \u017ce jest to bia\u0142y kruk filatelistyczny \u2026<\/strong>
– O, co to jest? To jest ukrai\u0144skie, nie – rosyjskie?<\/p>\n\n\n\n

– Rosyjskie z Moskwy, Radziecka Akademia Nauk rok 1992, czyli rok po rozpadzie Zwi\u0105zku Radzieckiego \u2013 jak wygl\u0105da tam poziom filatelistyki. Przychodzi pismo Akademii Nauk z Moskwy do Biskupskiego, kt\u00f3ry by\u0142 dyrektorem Skansenu w Sanoku, i takie znaczki s\u0105 na kopertach\u2026<\/strong><\/p>\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure><\/div>\n\n\n

– Biblioteka ZSRR \u2026 <\/p>\n\n\n\n

– I teraz, to s\u0105 znaczki pocztowe, wycinane, r\u0119cznie naklejane i tutaj 300 kopiejek, 900 kopiejek. Ja to kiedy\u015b nawet policzy\u0142em ile tego jest, a tutaj ju\u017c nawet nie wycinali, tylko piecz\u0105tki bili 900 kopiejek, podano nawet jaka jest inflacja i w og\u00f3le, \u017ce ju\u017c tam znaczk\u00f3w nie\u2026 <\/strong>A poniewa\u017c przesz\u0142o to poczt\u0105, to przepisy mi\u0119dzynarodowe m\u00f3wi\u0105, \u017ce zosta\u0142o to przyj\u0119te jako znaczek pocztowy, bo przechodzi granic\u0119 pa\u0144stwa \u2026z Moskwy przychodzi tutaj. Jak to oceni\u0107 – pot\u0119ga atomowa, kt\u00f3ra dotychczas trzyma\u0142a p\u00f3\u0142 \u015bwiata za mord\u0119, ko\u0144czy wydaj\u0105c takie znaczki, gdzie za komuny, to Rosjanie mieli ambicje, \u017ceby te znaczki by\u0142y \u0142adne, kolorowe, kosmonauci, a teraz taka piecz\u0105tka\u2026<\/strong> Jak jeszcze pracowa\u0142em tu w Centrum Ekologii, to akurat kolega zna\u0142 tego go\u015bcia i jako ciekawostk\u0119 mi to pokaza\u0142, no to ja od razu to cap, i do swoich zbior\u00f3w w\u0142\u0105czy\u0142em, bo to jest ciekawe.<\/strong> To s\u0105 90 lata, to jest 1992 rok, bo ja to chyba w 94 roku dosta\u0142em.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

– Czyli pokazuje poziom \u2026 <\/p>\n\n\n\n

– Jak ko\u0144czy\u0142 Zwi\u0105zek Radziecki, formalnie by\u0142 w 1991 r.,  chyba si\u0119 rozpad\u0142 na jesieni \u2026<\/strong> A<\/strong> teraz druga ciekawostka: tutaj to jest Poczta Polska i przyjrzyj si\u0119 dok\u0142adnie, co ci\u0119 tam uderzy? Policz stopy Chrystusa.<\/strong><\/p>\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure><\/div>\n\n\n

– Co\u015b podobnego! Co\u015b podobnego, no w\u0142a\u015bnie cztery \u2026<\/p>\n\n\n\n

– No cztery. S\u0142uchaj jeden z \u00f3wczesnych dyrektor\u00f3w Poczty Polskiej postanowi\u0142 sobie dorobi\u0107, i zam\u00f3wi\u0142 takie kartki \u015bwi\u0105teczne na Wielkanoc, po to, \u017ceby je pu\u015bci\u0107 przez sie\u0107 pocztow\u0105. To by\u0142 Okr\u0119g Warszawski i chcia\u0142 zarobi\u0107 troch\u0119 na lewo. Ale najwidoczniej artysta, kt\u00f3ry to robi\u0142 nie by\u0142 zdecydowany jak ustawi\u0107 stopy Chrystusa i z tego wszystkiego zostawi\u0142 i jedne, i drugie. P\u00f3\u017aniej pracownicy Poczty Polskiej je\u017adzili po urz\u0119dach pocztowych i po prostu zabierali to,<\/strong> wyci\u0105gali\u2026 Tak si\u0119 o\u015bmieszy\u0107, no to ju\u017c wiesz \u2026 Jak mi to kolega o tym powiedzia\u0142, to ja m\u00f3wi\u0119 skombinuj mi co\u015b takiego do mojego zbioru\u2026<\/strong><\/p>\n\n\n\n

\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0\u00a0 Rozmowa spisana w 2024 roku\u2026<\/em><\/strong><\/p>\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure><\/div>","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Rozmowa Marka Kuchci\u0144skiego z Zygmuntem Kozickim 24 sierpnia 2024 r. Marek Kuchci\u0144ski, redaktor Archiwum Wolno\u015bci, polityk, dzia\u0142acz opozycji w PRL  Zygmunt Kozicki, dzia\u0142acz opozycji lat 70.tych, 80.tych, funkcjonariusz i urz\u0119dnik pa\u0144stwowy 1997-2022   Lata 1970 – Marek Kuchci\u0144ski: Jeste\u015bmy w Ustrzykach Dolnych, 24 sierpnia 2024 r. u Zygmunta Kozickiego. Zygmunt, urodzi\u0142e\u015b si\u0119 15 lutego 1957 roku […]<\/p>","protected":false},"author":4,"featured_media":8491,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[86,88],"tags":[],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/8489"}],"collection":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/users\/4"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=8489"}],"version-history":[{"count":23,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/8489\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":8563,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/8489\/revisions\/8563"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/media\/8491"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=8489"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=8489"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=8489"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}