{"id":3027,"date":"2022-10-27T16:30:11","date_gmt":"2022-10-27T16:30:11","guid":{"rendered":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/?p=3027"},"modified":"2024-01-22T20:43:00","modified_gmt":"2024-01-22T20:43:00","slug":"janusz-czarski","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/janusz-czarski\/","title":{"rendered":"Janusz Czarski"},"content":{"rendered":"

Janusz Czarski is interviewed by Alexander Busz<\/p>\n\n\n\n

<\/p>\n\n\n

\n
\"\"<\/a>
.<\/figcaption><\/figure><\/div>\n\n\n

<\/p>\n\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a>
from left: Janusz Czarski, Jerzy Pi\u00f3recki, Marek Kuchci\u0144ski, Jerzy Bonarek, Marek Mikrut, Andrzej Mazur<\/figcaption><\/figure>\n<\/figure>\n\n\n\n

Photos from the archives of Janusz Czarski<\/p>\n\n\n\n

\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n\n\n\n
\"\"<\/a><\/figure>\n<\/figure>\n\n\n\n
\n\n\n\n

Rozmowa z Januszem Czarskim odby\u0142a si\u0119 listopadzie 2022 roku w Centrum Kulturalnym w Przemy\u015blu.<\/em><\/p>\n\n\n\n

AB<\/strong>: Jak wygl\u0105da\u0142a Pa\u0144ska dzia\u0142alno\u015b\u0107 opozycyjna?<\/p>\n\n\n\n

JC<\/strong>: Moja dzia\u0142alno\u015b\u0107 opozycyjna zaczyna si\u0119 w\u0142a\u015bciwie na KUL-u. Wcze\u015bniej by\u0142 pewien epizod w \u015bredniej szkole. Na pocz\u0105tku lat 70. by\u0142 taki zwyczaj w Przemy\u015blu polegaj\u0105cy na tym, \u017ce w witrynach sklep\u00f3w, szczeg\u00f3lnie tych usytuowanych przy ulicy Franciszka\u0144skiej i Kazimierzowskiej, by\u0142y umieszczane tablice zwane tableau, gdzie by\u0142y zdj\u0119cia absolwent\u00f3w szk\u00f3\u0142 i nauczycieli. Pewnego razu, by\u0142a to sobota (to nie by\u0142a moja inicjatywa, by\u0142a to inicjatywa kolegi i kole\u017canki, by\u0142em tylko w tej klasie) przykleili\u015bmy tam zdj\u0119cie ksi\u0119dza, do kt\u00f3rego chodzili\u015bmy na religi\u0119, bo przecie\u017c te\u017c nas uczy\u0142. Wtedy by\u0142y to czasy, kiedy na religi\u0119 chodzi\u0142o si\u0119 do ko\u015bcio\u0142a. Zrobi\u0142a si\u0119 wielka afera, w poniedzia\u0142ek wszyscy byli\u015bmy na dywaniku u dyrektora. W niedziel\u0119 \u201ew\u0142amywa\u0142y\u201d si\u0119 te s\u0142u\u017cby do sklepu, zdejmowa\u0142y to wszystko, gro\u017cono nam, \u017ce nie dostaniemy si\u0119 na studia. Ja mia\u0142em ju\u017c to troch\u0119 w nosie, bo by\u0142em zdecydowany, \u017ce b\u0119d\u0119 zdawa\u0142 na KUL. I taka to by\u0142a historia.<\/p>\n\n\n\n

AB:<\/strong> Pami\u0119ta Pan jakie to by\u0142y dok\u0142adnie lata?<\/p>\n\n\n\n

JC:<\/strong> To by\u0142 1974, mo\u017ce 1975 rok. Potem w 1976 rozpocz\u0105\u0142em studia na KUL-u. I tutaj tak si\u0119 sta\u0142o, \u017ce pozna\u0142em mi\u0119dzy innymi Mariana Pi\u0142k\u0119 (to takie znane nazwisko). Marian Pi\u0142ka zaanga\u017cowa\u0142 mnie do r\u00f3\u017cnych dzia\u0142a\u0144. W tym roku by\u0142a sprawa zmian w Konstytucji Polski Rzeczypospolitej Ludowej i te zmiany mia\u0142y dotyczy\u0107 tego, \u017ce miano wprowadzi\u0107 poprawk\u0119, w kt\u00f3rej dekretowano wieczn\u0105 przyja\u017a\u0144 ze Zwi\u0105zkiem Radzieckim, co\u015b takiego.<\/p>\n\n\n\n

By\u0142o to tu\u017c po podpisaniu w Helsinkach \u201eDeklaracji praw cz\u0142owieka i obywatela\u201d, t\u0119 deklaracj\u0119 podpisa\u0142o takie gremium mi\u0119dzynarodowe, mi\u0119dzy innymi Gierek i \u00f3wczesne w\u0142adze. By\u0142 to wa\u017cny element, do kt\u00f3rego mo\u017cna by\u0142o si\u0119 odwo\u0142a\u0107 prowadz\u0105c dzia\u0142alno\u015b\u0107 demokratyczn\u0105. Jednocze\u015bnie w tym samym czasie, pojawi\u0142a si\u0119 ta zmiana w Konstytucji i w\u00f3wczas Marian Pi\u0142ka ze Staszkiem Kusi\u0144skim (Staszek dzia\u0142a\u0142 ju\u017c w ROPCiO) wymy\u015blili, \u017ce b\u0119d\u0105 zbiera\u0107 podpisy pod petycj\u0105, w Przemy\u015blu. I tak si\u0119 sta\u0142o. By\u0142a zima, grudzie\u0144, pami\u0119tam, \u017ce Marian przyjecha\u0142 do mnie. Siedzieli przy stoliku przed sklepem \u201eWojtek\u201d (by\u0142 to sklep odzie\u017cowy, teraz jest tam zak\u0142ad fotograficzny) i zbierali podpisy. A ja mia\u0142em bra\u0107 od nich te podpisy co pewien czas i chowa\u0107 \u017ceby ubecy, kt\u00f3rzy prawdopodobnie b\u0119d\u0105 ich zatrzymywa\u0107, \u017ceby tych podpis\u00f3w nie zabrali. Wszystko by\u0142o dobrze, przez ca\u0142y czas zbierania tych podpis\u00f3w nikt ich nie zaczepi\u0142, tylko ich obserwowano. I w\u00f3wczas oni po kilku godzinach, zmarzli bardzo, schodzili ulic\u0105 Serba\u0144sk\u0105 na Kazimierzowsk\u0105, no i tam Mariana Pi\u0142k\u0119 (bo Staszek uciek\u0142, a ja by\u0142em w innym miejscu, obserwowa\u0142em to z daleka) aresztowano i posadzono tutaj na 24 godziny. Potem po wyj\u015bciu, przyszed\u0142 do mnie bo mia\u0142 u mnie swoje rzeczy, no i opowiada\u0142 mi, \u017ce bardzo go bili, a zna\u0142 kilka sposob\u00f3w bicia i m\u00f3wi\u0142, \u017ce to by\u0142o bardzo ostro. A poniewa\u017c Marian Pi\u0142ka mia\u0142 tak\u0105 zasad\u0119, \u017ce jak zosta\u0142 aresztowany, to jak go pytano o co\u015b, to on powo\u0142ywa\u0142 si\u0119 na t\u0105 deklaracj\u0119 helsi\u0144sk\u0105 praw cz\u0142owieka, m\u00f3wi\u0142 imi\u0119 i nazwisko i chyba dawa\u0142 dow\u00f3d osobisty. A potem jak go pytano, to zmawia\u0142 p\u00f3\u0142g\u0142osem r\u00f3\u017caniec, czym doprowadza\u0142 do w\u015bciek\u0142o\u015bci przes\u0142uchuj\u0105cych i w zwi\u0105zku z tym otrzyma\u0142 niez\u0142e baty. I to by\u0142a taka inicjacja. Potem dzi\u0119ki Marianowi Pi\u0142ce wst\u0105pi\u0142em ju\u017c formalnie do Ruchu Obrony Praw Cz\u0142owieka i Obywatela, tzw. ROPCiO. To by\u0142a taka formu\u0142a ludzi, kt\u00f3rzy nie zgadzaj\u0105 si\u0119 z t\u0105 rzeczywisto\u015bci\u0105, kt\u00f3ra jest i podejmuj\u0105 r\u00f3\u017cne dzia\u0142ania. W perspektywie tych dzia\u0142a\u0144 mia\u0142a by\u0107 oczywi\u015bcie niepodleg\u0142o\u015b\u0107. Nie by\u0142o to jasno zdeklarowane i profilu politycznego, w tej grupie, oczywi\u015bcie, kt\u00f3r\u0105 stworzy\u0142o kilka os\u00f3b, te dwie kluczowe to by\u0142 Andrzej Czuma i Leszek Moczulski. Leszek Moczulski potem odszed\u0142 (r\u00f3\u017cne by\u0142y z nim historie). Pojawi\u0142a si\u0119 taka deklaracja i to by\u0142o kilkadziesi\u0105t os\u00f3b na terenie ca\u0142ej Polski. W Przemy\u015blu by\u0142y mocne struktury, ja co prawda nie mia\u0142em z nimi za cz\u0119sto bezpo\u015bredniego kontaktu poniewa\u017c by\u0142em w tym czasie w Lublinie. To by\u0142 Staszek Kusi\u0144ski, kt\u00f3ry prowadzi\u0142 tzw. punkt konsultacyjny na przed\u0142u\u017ceniu Mickiewicza, tam gdzie by\u0142 szlaban przez tory, stoi jedna kamienica, i tam by\u0142 taki punkt konsultacyjny prowadzony przez Staszka. Co by\u0142o wa\u017cne, punkty konsultacyjne ROPCiO by\u0142y w ca\u0142ej Polsce, i z zasady one  by\u0142y jawne czyli podawano adres i podawano kto tam by\u0142. Oczywi\u015bcie  byli wcze\u015bniej czy p\u00f3\u017aniej nara\u017ceni na r\u00f3\u017cne szykany. I pami\u0119tam \u017ce tutaj te\u017c by\u0142 taki dzia\u0142acz, nie \u017cyj\u0105cy ju\u017c, pan Stanis\u0142aw Sudo\u0142. Te dwie postacie pami\u0119tam, mnie to mniej interesowa\u0142o bo by\u0142em g\u0142\u00f3wnie w Lublinie.<\/p>\n\n\n\n

Oczywi\u015bcie zaczyna\u0142o si\u0119 od tego, ze sk\u0142adali\u015bmy tak\u0105 przysi\u0119g\u0119, kt\u00f3rej ju\u017c teraz nie pami\u0119tam. W\u0142a\u015bnie tak\u0105, \u017ce b\u0119dziemy d\u0105\u017cy\u0107 do niepodleg\u0142o\u015bci, b\u0119dziemy uczciwie dzia\u0142a\u0107 i wiem, \u017ce t\u0105 przysi\u0119g\u0119 sk\u0142ada\u0142em wobec Mariana Pi\u0142ki, kt\u00f3ry by przedstawicielem ROPCiO.<\/p>\n\n\n\n

AB<\/strong>: Jakie to by\u0142y dzia\u0142ania, czy by\u0142y jasno sprecyzowane?<\/p>\n\n\n\n

JC:<\/strong> Nie, to nie by\u0142o sformalizowane. Oczywi\u015bcie opr\u00f3cz tej grupy, kt\u00f3ra prowadzi\u0142a r\u00f3\u017cne negocjacje i by\u0142a bardziej spektakularna, pr\u00f3bowa\u0142a pojawia\u0107 si\u0119 oficjalnie w mediach (je\u015bli mo\u017cna to tak nazwa\u0107) nie ukrywa\u0142a si\u0119, to pozostali ludzie jakkolwiek nie ukrywali si\u0119, ale  ich dzia\u0142alno\u015b\u0107 by\u0142a dora\u017ana. A to drukowali\u015bmy bibu\u0142\u0119, wi\u0119c jechali\u015bmy gdzie\u015b na obrze\u017ca Lublina, na dzia\u0142ki i tam pami\u0119tam wczesn\u0105 wiosn\u0105, dosy\u0107 prymitywn\u0105 technik\u0105 druku, drukowali\u015bmy takie pismo \u201eOpinia\u201d. Przewozili\u015bmy te ulotki, brali\u015bmy udzia\u0142 w ro\u017cnych spotkaniach.<\/p>\n\n\n\n

Potem by\u0142a taka sytuacja, \u017ce ROPCiO troszk\u0119 si\u0119 podzieli\u0142o czyli od\u0142\u0105czy\u0142 si\u0119 Moczulski, kt\u00f3ry by\u0142 przynajmniej deklaratywnie bardziej radykalny, a Czuma zosta\u0142, wydawa\u0142 dalej \u201eOpini\u0119\u201d a Leszek Moczulski wydawa\u0142 \u201eDrog\u0119\u201d. By\u0142o to fascynuj\u0105ce. By\u0142em na takim spotkaniu, kt\u00f3re prowadzi\u0142 w\u0142a\u015bnie Leszek Moczulski pod Cz\u0119stochow\u0105, takie bardzo konspiracyjne spotkanie i pami\u0119tam moj\u0105 fascynacj\u0119 Leszkiem Moczulskim, kt\u00f3ry opowiada\u0142 co\u015b niesamowitego, to by\u0142 rok 1978, m\u00f3wi\u0142, \u017ce za dwa, trzy lata, w Polsce z powod\u00f3w socjologicznych (wywodzi\u0142 to na podstawie pewnych obserwacji i analiz) dojdzie do wybuchu spo\u0142ecznego na ogromna skal\u0119, czyli faktycznie przewidzia\u0142 dwa lata wcze\u015bniej co\u015b takiego. No potem, wiadomo, okaza\u0142o si\u0119, \u017ce by\u0142 wsp\u00f3\u0142pracownikiem, st\u0105d te koleje s\u0105 takie r\u00f3\u017cne. No i oczywi\u015bcie trwa\u0142o to mniej wi\u0119cej do osiemdziesi\u0105tego roku. Nie pami\u0119tam wszystkich dzia\u0142a\u0144 w ramach tego ROPCiO, ale tak to wygl\u0105da\u0142o i dotyczy\u0142o to g\u0142\u00f3wnie okresu lubelskiego. Potem, jak przyjecha\u0142em tutaj w latach osiemdziesi\u0105tych, to szuka\u0142em r\u00f3\u017cnych sposobno\u015bci dzia\u0142alno\u015bci. Nie nale\u017ca\u0142em do sformalizowanej \u201eSolidarno\u015bci\u201d, ale by\u0142em w redakcji kilku pism, kt\u00f3re tu by\u0142y, drukowa\u0142em je u franciszkan\u00f3w. By\u0142 taki brat Maksymilian, wielki dzia\u0142acz. Dzia\u0142a\u0142 tam gdzie\u015b w r\u00f3\u017cnych zakamarkach klasztoru franciszkan\u00f3w konwentualnych. By\u0142y r\u00f3\u017cne dzia\u0142ania, bardziej lub mniej spektakularne, ale g\u0142\u00f3wnie dotyczy\u0142y druku.<\/p>\n\n\n\n

AB:<\/strong> A \u201eBusola\u201d?<\/p>\n\n\n\n

JC:<\/strong> O w\u0142a\u015bnie! \u201eBusola\u201d by\u0142a jednym z tych pism, o kt\u00f3rych m\u00f3wi\u0119.<\/p>\n\n\n\n

W 1982 roku szuka\u0142em tutaj kontakt\u00f3w, odnowi\u0142em troch\u0119 kontakt z Markiem Kuchci\u0144skim, kt\u00f3rego zna\u0142em wcze\u015bniej. W 1982 roku odby\u0142a si\u0119 spektakularna manifestacja w Przemy\u015blu, na ulicach miasta, w pierwsz\u0105 rocznic\u0119 stanu wojennego, by\u0142o bardzo du\u017co ludzi, wielka manifestacja, mia\u0142a miejsce po cz\u0119\u015bci przed siedzib\u0105 \u201eSolidarno\u015bci\u201d, na Kamiennym Mo\u015bcie. Pami\u0119tam uciekli\u015bmy do mieszkania J\u00f3zka Kurylaka, (mieszka\u0142  wtedy przy Jagiello\u0144skiej), kiedy wkroczy\u0142 ogromny oddzia\u0142 ZOMO z tarczami i pa\u0142kami uderzaj\u0105c przechodni\u00f3w, nie jeden dosta\u0142 wtedy po g\u0142owie.<\/p>\n\n\n\n

Tworzy\u0142y si\u0119 wtedy r\u00f3\u017cne inicjatywy. By\u0142o to \u015brodowisku ludzi, kt\u00f3rzy generalnie kontestowali t\u0105 sytuacj\u0119, w sumie spotykali\u015bmy si\u0119, by\u0142o co\u015b takiego jak \u201eStrych\u201d, opisany ju\u017c dok\u0142adnie. Ciekawa historia, wszyscy Ci ludzie nale\u017c\u0105cy do tej grupy czym\u015b te\u017c si\u0119 zajmowali, o czym oczywi\u015bcie  mi\u0119dzy sob\u0105 nie rozmawiali, np. Marek aktywnie dzia\u0142a\u0142 w r\u00f3\u017cnych strukturach solidarno\u015bci rolnik\u00f3w, ja robi\u0142em co\u015b innego, kto\u015b inny co\u015b innego i itd. Tutaj dzia\u0142ali\u015bmy spotykaj\u0105c si\u0119 na \u201eStrychu\u201d i podejmuj\u0105c r\u00f3\u017cne inicjatywy. Na pocz\u0105tku lat 80. zosta\u0142a podj\u0119ta inicjatywa zorganizowania Dni Kultury Chrze\u015bcija\u0144skiej, by\u0142o to nasze sztandarowe przedsi\u0119wzi\u0119cie, kt\u00f3re z jednej strony by\u0142o jasn\u0105 artykulacj\u0105 pewnej deklaracji ideowej jako \u015brodowiska, z kt\u00f3rym si\u0119 uto\u017csamiali\u015bmy, ale te\u017c by\u0142a tak\u0105 formu\u0142\u0105 otwart\u0105. Teraz trudno sobie troch\u0119 to wyobrazi\u0107 jak to wygl\u0105da\u0142o, ale w\u00f3wczas ta sytuacja, i w przestrzeni Ko\u015bcio\u0142a i ludzi, kt\u00f3rzy przychodzili do ko\u015bcio\u0142\u00f3w, by\u0142a taka, \u017ce to by\u0142a jedyna enklawa, gdzie mo\u017cna by\u0142o w spos\u00f3b wolny i niezale\u017cny realizowa\u0107 si\u0119, szczeg\u00f3lnie w tej sferze kultury i oczywi\u015bcie by\u0142 tutaj ten wymiar religijny. Na t\u0119 okoliczno\u015b\u0107 uzyskali\u015bmy du\u017c\u0105 akceptacj\u0119 i w\u0142a\u015bciwie b\u0142ogos\u0142awie\u0144stwo, powiedzia\u0142bym wr\u0119cz, g\u0142\u00f3wnego biskupa, czyli ksi\u0119dza biskupa Ignacego Tokarczuka, kt\u00f3ry przedstawi\u0142 nam swojego wsp\u00f3\u0142pracownika, ksi\u0119dza pra\u0142ata Krzywi\u0144skiego, kt\u00f3ry by\u0142 tak\u0105 osob\u0105 bezpo\u015brednio z nami si\u0119 kontaktuj\u0105c\u0105. Nawet pami\u0119tam tak\u0105 sytuacj\u0119, kiedy biskup przedstawia\u0142 nam ksi\u0119dza Krzywi\u0144skiego i powiedzia\u0142 wskazuj\u0105c na ksi\u0119dza: \u201epopatrzcie, to jestem ja\u201d. Ksi\u0105dz Krzywi\u0144ski znakomicie si\u0119 z tego wywi\u0105zywa\u0142, rol\u0119 przyjmowa\u0142 ka\u017cd\u0105, nawet do tego stopnia, \u017ce przed otwarciem wystawy, kt\u00f3ra wie\u0144czy\u0142a projekt \u201eCz\u0142owiek \u2013 B\u00f3g  -\u015awiat\u201d ksi\u0105dz Stanis\u0142aw Krzywi\u0144ski zjawia\u0142 si\u0119 ogl\u0105da\u0142 te wszystkie rzeczy, nic nie m\u00f3wi\u0142, tylko potem p\u00f3\u0142g\u0142osem, pod nosem \u201eale ten obraz to zdejmijcie\u2026\u201d. To by\u0142o jasne, znajdowali\u015bmy si\u0119 w przestrzeni jednak sacrum, ko\u015bcio\u0142a. Natomiast te prace by\u0142y jakie by\u0142y, bez cenzury. Jedyny wzgl\u0105d polega\u0142 na tym, \u017ce je\u015bli zgadzamy si\u0119 na to, \u017ceby zmie\u015bci\u0107 si\u0119 w przestrzeni sakralnej, no to trzeba si\u0119 dostosowa\u0107 i  odpowiednio to zrobi\u0107.<\/p>\n\n\n\n

AB:<\/strong> Chcia\u0142bym powr\u00f3ci\u0107 do w\u0105tku \u201eStrychu\u201d. Wspomina\u0142 Pan, \u017ce byli\u015bcie z r\u00f3\u017cnych \u015brodowisk, zajmowali\u015bcie si\u0119 dodatkowo tymi opozycyjnymi rzeczami, ale tam na miejscu mieli\u015bcie taki sw\u00f3j inny \u015bwiat? By\u0142 tam tez klimat, tematyka dosy\u0107 elitarna; filozofia, poezja, sztuka\u2026<\/p>\n\n\n\n

JC:<\/strong> Byli\u015bmy normalnymi lud\u017ami, kt\u00f3rzy mieli w\u00f3wczas po trzydzie\u015bci par\u0119 lat, nie wi\u0119cej, wi\u0119c mieli\u015bmy normalne potrzeby ekspresji, takiej jak\u0105 maj\u0105 normalni m\u0142odzi ludzie, czyli te\u017c palili papierosy, czasem pili wino, rozmawiali, dowcipkowali, nie tak, z tylko siedzieli\u015bmy i opowiadali o Kancie.. Organizowali\u015bmy takie spotkania, mam nawet takie zdj\u0119cia u siebie, jak by\u0142a..<\/p>\n\n\n\n

AB:<\/strong> W\u0142a\u015bnie, mam pro\u015bb\u0119 gdyby Pan odnalaz\u0142 jakie\u015b pami\u0105tki, zdj\u0119cia, czy nawet te czasopisma i przekaza\u0107 do zeskanowania.<\/p>\n\n\n\n

JC:<\/strong> Oczywi\u015bcie!  Powiem jak to wygl\u0105da\u0142o. Pami\u0119tam sylwester u Marka. To by\u0142a jedyna taka sytuacja, Marek dysponowa\u0142 swoim domem, dom by\u0142 w Ostrowie, opr\u00f3cz domu by\u0142y du\u017ce po\u0142acie przestrzeni, ogrodu itd., wi\u0119c mo\u017cna by\u0142o ro\u017cne rzeczy robi\u0107, sp\u0119dzali\u015bmy razem czas z ro\u017cnych powod\u00f3w, spotykali\u015bmy si\u0119 \u017ceby porozmawia\u0107, zje\u015b\u0107 razem kolacje itd. Marek wtedy pracowa\u0142, utrzymywa\u0142 si\u0119 z ogrodnictwa, pami\u0119tam je\u017adzi\u0142 \u017c\u00f3\u0142t\u0105 Toyot\u0105 na bazar w Katowicach i sprzedawa\u0142 pomidory, no ale zdarza\u0142o si\u0119, \u017ce Marek by\u0142 zatrzymywany, aresztowany, pami\u0119tam takie sytuacje, \u017ce kilkoro z nas  zjawia\u0142o si\u0119 tam \u017ceby co\u015b pom\u00f3c. Pami\u0119tam tat\u0119 Marka, \u015bwi\u0119tej pami\u0119ci, kt\u00f3ry to wszystko uk\u0142ada\u0142. Takie by\u0142y to sytuacje, ale te\u017c spotykali\u015bmy si\u0119 w r\u00f3\u017cnych innych miejscach np. u J\u00f3zka Kurylaka, mia\u0142 takie mieszkanko, ja mieszka\u0142em wtedy przy Zaleskiego w starym domu, tam te\u017c spotykali\u015bmy si\u0119 i rozmawiali o ro\u017cnych rzeczach.<\/p>\n\n\n\n

Fenomen tych spotka\u0144 polega\u0142 na tym, \u017ce po pierwsze, by\u0142a otwarto\u015b\u0107, nie by\u0142o to hermetyczne \u015brodowisko. Kto\u015b z kim\u015b przychodzi\u0142, kto\u015b rekomendowa\u0142, nie by\u0142o specjalnej weryfikacji, zreszt\u0105 sk\u0105din\u0105d wiem, \u017ce r\u00f3\u017cne osoby si\u0119 tam zjawi\u0142y. Fenomen tez polega\u0142 a tym, \u017ce by\u0142a to przestrze\u0144, w kt\u00f3rej dobrze czuli\u015bmy si\u0119 poniewa\u017c mogli\u015bmy funkcjonowa\u0107, tak jak chcieli\u015bmy, nie by\u0142o \u017cadnych zakaz\u00f3w, nakaz\u00f3w, czyli co\u015b na kszta\u0142t przestrzeni wolno\u015bci, kt\u00f3rej wok\u00f3\u0142 nie by\u0142o, ale dla nas by\u0142a w ten spos\u00f3b. Wi\u0105\u017ce si\u0119 z tym mn\u00f3stwo r\u00f3\u017cnych dzia\u0142a\u0144 i wsp\u00f3\u0142pracy, np. takim miejscem wa\u017cnym dla nas i osob\u0105 by\u0142 ksi\u0105dz proboszcz Stanis\u0142aw Bartmi\u0144ski, kt\u00f3ry u siebie na plebani podejmowa\u0142 r\u00f3\u017cne inicjatywy. My\u015bmy wtedy tez z nim r\u00f3\u017cne rzeczy robili, odbywa\u0142y si\u0119 tam spotkania, to jedna sprawa, druga rzecz, to miejsce w klasztorze i ko\u015bciele si\u00f3str Benedyktynek czy dok\u0142adniej Panien Benedyktynek, gdzie by\u0142 w\u00f3wczas ksi\u0105dz Stanis\u0142aw Zarych, nie \u017cyj\u0105cy ju\u017c, ale te\u017c ksi\u0105dz Stanis\u0142aw Czenczek. Oni te\u017c tworzyli przestrze\u0144, w kt\u00f3rej mogli\u015bmy realizowa\u0107 ro\u017cne rzeczy, st\u0105d nie bez powodu ten dziedziniec przyko\u015bcielny, okolony murem, jest takim szczeg\u00f3lnym miejscem pami\u0119ci, bo tam odbywa\u0142o si\u0119 du\u017co spektakularnych uroczysto\u015bci, kt\u00f3re nie mog\u0142y si\u0119 odby\u0107 w innej publicznej przestrzeni, tam pojawi\u0142o si\u0119 te\u017c mn\u00f3stwo upami\u0119tnie\u0144 i do dzisiaj to funkcjonuje, oczywi\u015bcie to inne czasy, inna grupa, inne wielko\u015bci os\u00f3b, kt\u00f3re tam chodz\u0105.<\/p>\n\n\n\n

AB:<\/strong> Widzia\u0142em du\u017co zdj\u0119\u0107 z tego miejsca, ludzi nawet na koronie muru, obserwuj\u0105cych uroczysto\u015bci.<\/p>\n\n\n\n

JC:<\/strong> Z mojej perspektywy, fakt, \u017ce si\u0119 w\u0142\u0105czy\u0142em, to dzi\u0119ki pewnej szczeg\u00f3lnej atmosferze, w kt\u00f3rej wzros\u0142em w domu, to opowie\u015bci mojego dziadka, przedwojennego kawalerzysty z Wilna i mojego ojca, kt\u00f3ry mia\u0142 te do\u015bwiadczenia, jakie mia\u0142, zreszt\u0105 by\u0142 razem w grupie i z ojcem Beaty, to by\u0142a wi\u0119ksza grupa, zreszt\u0105 ten fenomen jest opisany. To nie by\u0142o takie przedsi\u0119wzi\u0119cie przemy\u015blane, to by\u0142a spontaniczna akcja, kt\u00f3ra bardzo tragicznie dla nich wszystkich si\u0119 sko\u0144czy\u0142a, bo oni niewiele zrobili, u pocz\u0105tku zostali upupieni, a trzeba pami\u0119ta\u0107, \u017ce to wczesne lata 50., wi\u0119c nie by\u0142o przelewek. I tak dobrze, \u017ce praktycznie wyszli z tego, ale wyszli z tego bardzo pokaleczeni, bo i ojciec Beaty no i m\u00f3j tato. Wujek ukrywa\u0142 si\u0119 przez wiele lat, potem wyrzucili go z Politechniki Wroc\u0142awskiej. Zupe\u0142nie inne sytuacje. To jest taki mechanizm, kt\u00f3ry nie jest wyj\u0105tkowy, cz\u0119sto si\u0119 zdarza.<\/p>\n\n\n\n

Dlaczego o tym m\u00f3wi\u0119? Dlatego, \u017ce to w takim trwaniu tradycji, zachowaniu pewnego dziedzictwa jest wa\u017cne. Mo\u017cna by si\u0119 nad tym rozwodzi\u0107, ale to jest to istotne do\u015bwiadczenie.<\/p>\n\n\n\n

Od tego czasu min\u0119\u0142o ju\u017c pi\u0119\u0107dziesi\u0105t lat, mo\u017ce troch\u0119 mniej, nie pami\u0119tam pewnych szczeg\u00f3\u0142\u00f3w, ale to co by\u0142o dla mnie najbardziej spektakularne, to jest udzia\u0142 w ROPCiO. To by\u0142o do\u015bwiadczenie wa\u017cne. Nie by\u0142o to tak skodyfikowane, jak udzia\u0142 np. w AK, ale te\u017c wzorem tego, by\u0142a ta sytuacja, a w\u0142a\u015bciwie wynika\u0142o to te\u017c z atmosfery KUL-owskiej, kt\u00f3ra w\u00f3wczas by\u0142a, to jest niepowtarzalne, kiedy na KUL-u by\u0142y takie osoby jak niegdysiejszy, wczesny W\u0142adys\u0142aw Bartoszewski, Jerzy K\u0142oczowski,  by\u0142o du\u017co profesor\u00f3w, kt\u00f3rzy kiedy\u015b wyk\u0142adali na uniwersytecie Stefana Batorego czy Jana Kazimierza i to by\u0142o takim fenomenem. Potem si\u0119 to rozmy\u0142o, zmieni\u0142o, no i byli ludzie z ca\u0142ej Polski. Moim mentorem, osob\u0105 kt\u00f3ra mnie do tego wprowadza\u0142a by\u0142 Marian Pi\u0142ka. By\u0142 bardzo zaanga\u017cowanym dzia\u0142aczem, moja dzia\u0142alno\u015b\u0107 nie by\u0142a tak\u0105 \u017cebym nic innego nie robi\u0142 tylko to. Marian by\u0142 tam w ro\u017cnych gremiach, kt\u00f3re uk\u0142ada\u0142y to, sk\u0142ada\u0142y deklaracje, pojawia\u0142y si\u0119 w r\u00f3\u017cnych kontekstach.<\/p>\n\n\n\n

To by\u0142o niesamowite, to by\u0142 czas bardzo dawny, udzia\u0142 w manifestacjach; trudno sobie to teraz wyobrazi\u0107, ale na przyk\u0142ad udzia\u0142 w manifestacji zwi\u0105zanej z 11. listopada w Lublinie na Placu Litewskim, kt\u00f3ry zupe\u0142nie inaczej wygl\u0105da\u0142 jak teraz, przy pomniku upami\u0119tniaj\u0105cym Uni\u0119 Lubelska by\u0142 czym\u015b na kszta\u0142t deklaracji i dzia\u0142ania na kraw\u0119dzi jakiego\u015b odwa\u017cnego czynu. To samo dzia\u0142o si\u0119 w wi\u0119kszych miastach czyli w Warszawie. Pozna\u0142em wtedy du\u017co os\u00f3b, np. Wojciecha Ziembi\u0144skiego, ksi\u0119dza Jana Ziej\u0119, takie wybitne postacie, genera\u0142a przedwojennego (w spoczynku, umkn\u0119\u0142o mi, nazwisko). Jest to takie upami\u0119tnienie pewnej my\u015bli niepodleg\u0142o\u015bciowej, idei z pokolenia, kt\u00f3re tego do\u015bwiadczy\u0142o, kt\u00f3re pami\u0119ta\u0142o co\u015b, co dla nas by\u0142o egzotyk\u0105, bo w latach siedemdziesi\u0105tych, nawet osiemdziesi\u0105tych, to my\u015bmy m\u00f3wili o czym\u015b i d\u0105\u017cyli do czego\u015b, co znali\u015bmy z przekazu, z do\u015bwiadcze\u0144 tych os\u00f3b. I tak to by\u0142o.<\/p>\n\n\n\n

Mam egzemplarz chyba jedynego zachowanego plakatu z pierwszych Dni Kultury Chrze\u015bcija\u0144skiej, to by\u0142 plakat, kt\u00f3ry zrobi\u0142a Iwona, w\u00f3wczas \u017cona Marka. Mam kilka zdj\u0119\u0107 ze spotka\u0144, s\u0105 tam te\u017c ludzie, kt\u00f3rzy niekoniecznie co\u015b robili, ale uwa\u017cali, \u017ce dobrze by\u0142o tam by\u0107 \u2013 pod tym znakiem.<\/p>\n\n\n\n

Interviewed by Alexander Busz<\/em><\/p>","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Z Januszem Czarskim rozmawia Aleksander Busz Zdj\u0119cia z archiwum Janusza Czarskiego Rozmowa z Januszem Czarskim odby\u0142a si\u0119 listopadzie 2022 roku w Centrum Kulturalnym w Przemy\u015blu. AB: Jak wygl\u0105da\u0142a Pa\u0144ska dzia\u0142alno\u015b\u0107 opozycyjna? JC: Moja dzia\u0142alno\u015b\u0107 opozycyjna zaczyna si\u0119 w\u0142a\u015bciwie na KUL-u. Wcze\u015bniej by\u0142 pewien epizod w \u015bredniej szkole. Na pocz\u0105tku lat 70. by\u0142 taki zwyczaj w […]<\/p>","protected":false},"author":4,"featured_media":3031,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[33,36],"tags":[],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/3027"}],"collection":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/users\/4"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=3027"}],"version-history":[{"count":25,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/3027\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":7294,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/3027\/revisions\/7294"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/media\/3031"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=3027"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=3027"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/en\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=3027"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}