Jeste\u015bmy obecnie \u015bwiadkami wielkich zmian organizacyjnych zachodz\u0105cych wewn\u0105trz Unii Europejskiej. W tocz\u0105cej si\u0119 dyskusji nad jej przysz\u0142o\u015bci\u0105 g\u0142\u00f3wny sp\u00f3r dotyczy plan\u00f3w centralizacji UE i ograniczenia suwerenno\u015bci pa\u0144stw cz\u0142onkowskich do poziomu uniemo\u017cliwiaj\u0105cego zasad\u0119 wsp\u00f3\u0142pracy r\u00f3wnych, wolnych i suwerennych pa\u0144stw, kt\u00f3ra kilkaset lat temu w naszej cz\u0119\u015bci Europy stanowi\u0142a fundament Rzeczypospolitej. A starania o rozszerzenie UE o nowe pa\u0144stwa europejskie po\u0142o\u017cone na wsch\u00f3d i po\u0142udniowy wsch\u00f3d od jej granic s\u0105 ci\u0105gle nieskuteczne. Jednocze\u015bnie debatom o funkcjonowaniu tej wielkiej mi\u0119dzynarodowej organizacji i jej przysz\u0142o\u015bci nie towarzyszy refleksja o powodach jej powstania i celach, kt\u00f3re przy\u015bwieca\u0142y tw\u00f3rcom wsp\u00f3lnoty europejskiej. Pomija si\u0119 tak\u017ce wielki wk\u0142ad wielosetletniego dorobku parlament\u00f3w Europy \u015arodkowej oraz inicjatywy z ostatnich lat w kszta\u0142towaniu ustroju dzisiejszej UE.<\/p>\n\n\n\n
W XXI w. Europa Karpat i takie inicjatywy jak szczyty parlamentarne Europy \u015arodkowej i Wschodniej w\u0142\u0105czy\u0142y si\u0119 w t\u0119 dyskusj\u0119, nawi\u0105zuj\u0105c\u0105 tak\u017ce do tradycji parlamentarnych z czas\u00f3w I RP, kiedy to parlamentaryzm przez 300 lat zapewnia\u0142 si\u0142\u0119 i ci\u0105g\u0142o\u015b\u0107 Rzeczypospolitej Obojga (Trojga) narod\u00f3w. Korzenie wsp\u00f3\u0142czesnej Unii Europejskiej si\u0119gaj\u0105 w\u0142a\u015bnie tamtych czas\u00f3w \u2013 parlamentaryzmu XV i XVI wieku \u2013 tej wielkiej wsp\u00f3lnoty narod\u00f3w naszej cz\u0119\u015bci Europy. Dorobek prawno-ustrojowy parlamentu I RP ustanawiaj\u0105cy podstawy funkcjonowania pa\u0144stwa wielonarodowego by\u0142 wypracowany wcze\u015bniej ni\u017c zachodnioeuropejskie (niemieckie i brytyjskie) koncepcje poszanowania porz\u0105dku prawnego. Oznacza to, \u017ce nasza cze\u015b\u0107 Europy sz\u0142a w\u0142asnymi \u015bcie\u017ckami rozwoju i nierzadko wyprzedza\u0142a pomys\u0142y, jakie zrodzi\u0142y si\u0119 na zachodzie kontynentu, pozostawi\u0142a wi\u0119c trwa\u0142e \u015blady w porz\u0105dku ustrojowym wsp\u00f3\u0142czesnej cywilizacji. Przypomnijmy trzy obszary tej drogi.<\/p>\n\n\n\n
1. Po pierwsze, rozwi\u0105zania ustrojowe i prawne. Powsta\u0142o ich wiele, pokazywa\u0142y oryginalno\u015b\u0107 my\u015blenia i \u015bmia\u0142o\u015b\u0107 wizji oraz wzbogaca\u0142y wsp\u00f3lne dziedzictwo. Przyk\u0142adami s\u0105: a\/ w\u0119gierska Z\u0142ota Bulla kr\u00f3la Andrzeja II<\/strong> (1222), kt\u00f3ra jest jedynie o 7 lat m\u0142odsza od angielskiej Wielkiej Karty Swob\u00f3d kr\u00f3la Jana bez Ziemi (1215), uznanej za pomnik europejskiej my\u015bli prawniczej; b\/ akt Konfederacji Warszawskiej<\/strong> z 1573 roku \u2013 ten szczeg\u00f3lny w skali europejskiej dokument gwarantowa\u0142 tolerancj\u0119 religijn\u0105, czyli \u201epa\u0144stwo bez stos\u00f3w\u201d w czasach kiedy Europa wstrz\u0105sana by\u0142a trybuna\u0142ami inkwizycyjnymi; c\/ Konstytucja 3 Maja<\/strong> z 1791 r., Rzeczpospolitej Obojga Narod\u00f3w \u2013 to pierwsza w Europie nowoczesna konstytucja, kt\u00f3ra zapocz\u0105tkowa\u0142a epok\u0119 pisanych konstytucji, dzi\u015b nieodmiennie kojarzonych z europejsk\u0105 kultur\u0105 prawn\u0105.<\/p>\n\n\n\n 2. Po drugie, instytucja parlamentu<\/strong>. Ma ona swoje wyra\u017ane, \u015brodkowoeuropejskie oblicze. Bo obok Anglii, to w Polsce i na W\u0119grzech parlamenty jako pierwsze na \u015bwiecie ukszta\u0142towa\u0142y si\u0119 na zasadzie dwuizbowej, podczas gdy pozosta\u0142e (np. francuski, szwedzki czy pa\u0144stw niemieckich) oparte by\u0142y na idei stanowo\u015bci, p\u00f3\u017aniej dopiero porzuconej dla \u2013 jak m\u00f3wiono \u2013 nowoczesnej i post\u0119powej dwuizbowo\u015bci.<\/p>\n\n\n\n Dorobkiem parlamentaryzmu naszej cz\u0119\u015bci Europy jest r\u00f3wnie\u017c limita sejmowa<\/strong>, czyli mo\u017cliwo\u015b\u0107 odroczenia obrad plenarnych, z zachowaniem podj\u0119tych uchwa\u0142, czyli prototyp kadencyjno\u015bci b\u0119d\u0105cej dzi\u015b podstawow\u0105 regu\u0142\u0105 prac parlamentarnych. W czasach I RP pojawi\u0142y si\u0119 r\u00f3wnie\u017c s\u0142ynne rugi poselskie<\/strong>, kt\u00f3re by\u0142y form\u0105 weryfikacji prawid\u0142owo\u015bci wyboru pos\u0142\u00f3w, co dzisiaj jest uniwersalnym rozwi\u0105zaniem, stosowanym w r\u00f3\u017cnych postaciach we wszystkich parlamentach \u015bwiata. Tak\u017ce, s\u0142ynne liberum veto<\/em> <\/strong>by\u0142o oryginalnym pomys\u0142em ustrojowym. Jego sensem by\u0142a jednomy\u015blno\u015b\u0107 pos\u0142\u00f3w, kt\u00f3ra mia\u0142a by\u0107 gwarancj\u0105 najlepiej poj\u0119tego kompromisu, jako podstawowej zasady dzia\u0142ania parlamentu. Zasada ta powr\u00f3ci\u0142a \u2013 w jakim\u015b sensie: dzisiaj w prawie Unii Europejskiej, w tych wszystkich przypadkach, w kt\u00f3rych obowi\u0105zuje wym\u00f3g jednomy\u015blno\u015bci wszystkich pa\u0144stw cz\u0142onkowskich. Przyk\u0142adem instytucji parlamentarnej mo\u017ce by\u0107, dzia\u0142aj\u0105ca w czasach I Rzeczypospolitej, wie\u017ca marsza\u0142kowska<\/strong> wybudowana w roku 1379 w pa\u015bmie mur\u00f3w obronnych Warszawy, b\u0119d\u0105ca odpowiednikiem s\u0142ynnej londy\u0144skiej Tower, w kt\u00f3rej przetrzymywano osoby zak\u0142\u00f3caj\u0105ce obrady parlamentu, co by\u0142o przejawem w\u0142adzy dyscyplinarnej marsza\u0142ka Sejmu. Przyk\u0142ady te pokazuj\u0105 najlepiej, \u017ce prawo tworzone na Wschodzie i Zachodzie Europy przybiera\u0142o podobne kszta\u0142ty.<\/p>\n\n\n\n
![\"\"](\"https:\/\/archiwumwolnosci.pl\/wp-content\/uploads\/2024\/07\/obraz-1.png\")
<\/a><\/figure>\n\n\n\n